Dziedzictwo materialne
Historia Kujaw i Pomorza spowodowała, że na tym obszarze obecne jest bogate i zróżnicowane dziedzictwo kulturowe. Wpływ na to miały wydarzenia polityczne, kulturowe i gospodarcze. Do dziś zachowało się wiele obiektów, które pod względem pochodzenia kulturowo-historycznego stanowią świadectwo różnych epok historycznych. Krajobraz spuścizny architektonicznej tworzą między innymi obiekty obronne, sakralne, przemysłowe, rezydencjonalne. Znajdziemy tu zarówno unikatowe przykłady zabytków, które wpisane zostały na Światową Listę UNESCO lub uznane zostały za Pomniki Historii RP, jak i obiekty stanowiące przykłady dziedzictwa regionalnego, które stanowią ważny element tożsamościowy dla lokalnych społeczności.
Do najcenniejszych zabytków archeologicznych należy rezerwat archeologiczny w Biskupinie, grobowce w Wietrzychowicach, grodziska w Grążawach, Grucznie, Kałdusie, Ostrowie Krzyckim, Pniu, Świeciu nad Osą i Zgłowiączce. Do dzisiaj na Kujawach zachowało się kilka przykładów architektury i sztuki romańskiej, m. in. w Inowrocławiu, Kruszwicy, Strzelnie i Mogilnie. Zabytki średniowiecznej architektury w stylu gotyckim, głównie obiekty sakralne i obronne, układy urbanistyczne miast, związane są z działalnością Zakonu Krzyżackiego. Przykłady zachowanej architektury krzyżackiej znajdują się w Golubiu-Dobrzyniu, Świeciu, Toruniu, Brodnicy, Grudziądzu, Radzyniu Chełmińskim, a ceglane kościoły gotyckie możemy podziwiać na całej ziemi chełmińskiej. W zabytkach architektury świeckiej – obiektach rezydencjonalnych czy zespołach dworsko-folwarcznych dominuje styl renesansu, baroku i klasycyzmu.
Procesy polityczne, społeczne i gospodarcze z XIX w. wpłynęły w sposób szczególny na współczesny krajobraz kulturowy regionu. Wówczas powstały unikatowe obiekty na skalę krajową lub europejską. Jest to między innymi Kanał Bydgoski, przemysłowy teren Wyspy Młyńskiej w Bydgoszczy, zabudowa i fortyfikacja militarna w Toruniu i Grudziądzu, ciąg technologiczny produkcji soli w Ciechocinku czy dworce kolejowe wraz z całą infrastrukturą kolejową. Warto dodać, że to z tego okresu zachowało się najwięcej budynków. Współcześnie zabytki te stanowią ważny element dziedzictwa przemysłowego, komunikacji i techniki naszego regionu.
W XX wieku pojawia się zabudowa modernistyczna w głównych ośrodkach miejskich, a po II wojnie światowej rozpoczyna się nowy etap rozwoju krajobrazu kulturowego, który obserwujemy i kształtujemy do dzisiaj.
Źródło:
Raporty o stanie zachowania zabytków nieruchomych (księgi rejestru A i C), [red.] Maciej Warchoł, Warszawa 2017.
Dzieje regionu kujawsko-pomorskiego, [red.] Andrzej Radzimiński, Toruń 2017.
