Pałac w Nawrze. Stan aktualny / fot. KPCD
Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa w Toruniu realizuje projekt dofinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego „Przygotowanie dokumentacji projektowo-kosztorysowej na potrzeby utworzenia Muzeum Ziemiaństwa im. Rodziny Sczanieckich w Nawrze”.
Dofinansowanie projektu z UE: 1 327 932,17 zł
Przygotowanie i koordynowanie pełnego procesu remontowo-konserwatorskiego zabytkowego zespołu pałacowo-parkowego w Nawrze stanowi jedno z najważniejszych zadań, których koordynację powierzono Kujawsko-Pomorskiego Centrum Dziedzictwa w Toruniu. Ten wyjątkowy, przekazany przez spadkobierców rodziny Sczanieckich kompleks, po wyremontowaniu ma stać się siedzibą Muzeum Ziemiaństwa im. Rodziny Sczanieckich.
Nawra to miejscowość położona w gminie Chełmża, niewielka, ale posiadająca bogatą historię. Najstarszym zachowanym zabytkiem architektury jest pochodzący z XIV w. kościół parafialny pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej, w którym podziwiać możemy im.in. epitafium Kruszyńskich, datowane na 1815 r. I to właśnie z rodziną Kruszyńskich, a przede wszystkim Sczanieckich związane są lata świetności Nawry.
Najbardziej namacalnym znakiem tego okresu jest klasycystyczny pałac zbudowany dla Konstantego Kruszyńskiego na przełomie XVIII i XIX w. Zastąpił on dotychczasowy dwór drewniany, a projekt opracował wybitny polski architekt Hilary Szpilowski. Kolejne rozbudowy i inwestycje związane były już z działalnością rodziny Sczanieckich. W II poł. XIX w. założony został m.in. park z ozdobnymi krzewami, kwiatami i alejami lipowymi. Umieszczono w nim również polanę ze stawem oraz kort tenisowy. Ważną częścią założenia były też ogrody ze szklarniami.
Pałac w Nawrze przez długie dziesięciolecia stanowił ważny ośrodek życia politycznego, społecznego i kulturalnego Pomorza Nadwiślańskiego. Zarówno przedstawiciele rodziny Kruszyńskich, jak i wybitni przedstawiciele Sczanieckich aktywnie działali w wielu organizacjach społecznych, kulturalnych i ekonomicznych. Byli oni uczestnikami sejmów, a także brali udział w powstaniach narodowych. Poza tym, dbając o rodzimą kulturę, organizowali w pałacu „polskie bale ziemiańskie”.
Chlubą nawrzańskiego pałacu była także biblioteka. Na bieżąco uzupełniana i rozbudowywana, szybko stała się jedną z największych na obszarze Pomorza, a jej wartościowy zasób przyciągał w XIX i XX w. ówczesnych wybitnych badaczy. Wśród nich był choćby Wojciech Kętrzyński, który porządkował tamtejsze zbiory, przy okazji wykorzystując je do swoich prac badawczych.
Stopniowy upadek pałacu w Nawrze rozpoczął się wraz z wybuchem II wojny światowej, zajęciem go w 1940 r. przez Niemców oraz wysiedleniem rodziny Sczanieckich do Chełmży. Po wojnie, budynek na krótko należał do Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, następnie PGR-u, a od 1974 r. Zakładu Doświadczalnego Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin. Zaniedbywany przez ostatnie dziesięciolecia, powrócił do prawowitych spadkobierców w 2018 r.
Za ich decyzją w 2020 r. założenie pałacowo–parkowe zostało przekazane samorządowi województwa kujawsko-pomorskiego z przeznaczeniem na utworzenie Muzeum Ziemiaństwa im. rodziny Sczanieckich w Nawrze. Pracami związanymi z rewitalizacją założenia pałacowo-parkowego w Nawrze w 2021 r. zajęło się Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa w Toruniu.
W ogólnej koncepcji, zabytkowe założenie ma zostać poddane kompleksowym pracom rewitalizacyjnym i konserwatorskim, które przywrócą układ i wygląd zbliżony do stanu sprzed II wojny światowej. Zachowany do dziś budynek pałacu, jego dwie oficyny, „dom ogrodnika” z budynkiem gospodarczym oraz ziemna piwnica zostaną wyremontowane. Szata roślinna parku będzie uporządkowana i wzbogaci się o nowe nasadzenia. Odtworzone zostaną układy dróg, ścieżek i osi widokowych. Ponadto planowane jest również odtworzenie nieistniejących już dziś obiektów tj. domu zarządcy, szklarni-oranżerii oraz drugiej piwnicy ziemnej.
UWAGA! Powielanie opublikowanych materiałów wymaga wskazania ich właściciela (Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa w Toruniu) i podania źródła (www.kpcd.com.pl)
Koordynator projektu
Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa w Toruniu
tel. 56 649 45 99
mail: biuro@kpcd.com.pl
ul. Czerwona Droga 8, 87-100 Toruń