Opublikowano 23 maja 2022
Wczesnośredniowieczny kompleks osadniczy w Kałdusie stanowił ważne centrum osadnicze, gospodarcze i polityczne na ziemi chełmińskiej. Rangę tego ośrodka potwierdzają licznie pozyskane w trakcie badań archeologicznych zabytki. Do grona najciekawszych znalezisk z pewnością można zaliczyć okucie w kształcie modlącej się kobiety – orantki.
mała rzecz…
Przedmiot ten wykonany został metodą odlewania z brązu. Przybliżone rozmiary okucia to 4,4 x 2,4 cm. Przedstawia on w sposób schematyczny postać kobiecą w długiej tunice, ze spiętymi w dwa kosmyki włosami. Dłonie kobiety mają proporcjonalnie większy rozmiar od reszty ciała i skierowane są w geście modlitwy ku górze. W dolnej i górnej części okucia osadzone były nity mocujące. Przedmiot ten został odkryty na terenie grodziska w Kałdusie (stan. 3) w ramach obiektu archeologicznego interpretowanego jako pogański plac ofiarny, datowany na XI/XII – 1 poł. XII wieku.
Ryc. Okucie w formie orantki. Kałdus stan. 3
(za: Chudziak 2003, ryc. 42)
…o dużym znaczeniu
Jaką funkcję pełniła orantka z Kałdusa? Czy była produktem lokalnych rzemieślników? A może była importem z odmiennych kulturowo terenów? Badacze spierają się co do pierwotnej funkcji i pochodzenia zabytku. Mógł on początkowo pełnić formę zdobnego okucia (m.in. relikwiarza, paska) lub służyć jako plakietka. Jednakże biorąc pod uwagę miejsce jego odnalezienia to nie można wykluczyć, że stanowił rodzaj ofiary składanej przez wyznawców tradycyjnej religii słowiańskiej. Przedmiot związany z obca religią, ofiarowany bóstwom, miał zapewnić ich przychylność i wsparcie.
Warto się równocześnie zastanowić nad pochodzeniem tego przedmiotu. Raczej można odrzucić założenie o lokalnym charakterze produkcji orantki. Wskazuje na to odkrycie innych przedmiotów „obcego” pochodzenia w obrębie placu ofiarnego (m.in. zawieszki w formie „Młotu Thora”, broszy tarczowatej czy denarów krzyżowych). Dotychczasowa refleksja badaczy nad pochodzeniem orantki z Kałdusa wskazuje na dwa miejsca jej produkcji: krąg kultury skandynawskiej i rusko-bizantyjskiej. Na Skandynawską genezę tego przedmiotu wskazywano przede wszystkim w oparciu o obecność innych znalezisk o takiej proweniencji w obrębie placu ofiarnego. Nie bez znaczenia był również fakt występowania innych materialnych śladów obecności skandynawskiej na terenie kompleksu osadniczego w Kałdusie. Natomiast na wschodnią genezę przedmiotu wskazuje powszechny w kręgu kultury rusko-bizantyjskiej motyw „oranta”, jak również stylistyka samego przedmiotu. Innym ważnym argumentem przemawiającym za ruskim pochodzeniem orantki jest funkcjonujący w momencie złożenia okucia w ofierze szlak dalekosiężny łączący Ruś z Pomorzem. Położenie ośrodka w Kałdusie na tym szlaku mogło w istotny sposób przyczynić się do przepływu towarów produkowanych między tymi różnymi kulturowo obszarami, a tym samym do pozyskiwania ich przez lokalną społeczność.
Okucie orantki stanowi niezwykły dowód znaczenia wczesnośredniowiecznego ośrodka osadniczego w Kałdusie. Jak w pigułce pokazuje pograniczny charakter tego miejsca, gdzie ścierają się religie i szlaki handlowe. Stanowi także cenne świadectwo burzliwego procesu chrystianizacji ziemi chełmińskiej i włączania jej obręb cywilizacji łacińskiej.
Literatura:
Banasiak P., Freygant M., Antropomorficzne okucie orantki ze stanowiska 3 w Kałdusie (gm. Chełmno). Próba interpretacji [w:] Świat Słowian. Na pograniczu chrześcijaństwa i pogaństwa, red. P. Banasiak, M. Freygant, Toruń-Łódź 2020, s. 61-84.
Zobacz inne archeologiczne ciekawostki w regionie: