Opublikowano 25 listopada 2022
Postać Mikołaja z Ryńska jest dobrze znana miłośnikom dziejów władztwa zakonu krzyżackiego w Prusach, jak również lokalnej społeczności. Był on znaczącym przedstawicielem rycerstwa ziemi chełmińskiej, posiadającym duże nadania ziemskie. Późnośredniowieczne rycerstwo, obok wielu zobowiązań i przywilejów posiadało również prawo do wznoszenia warownych siedzib o charakterze obronnym i mieszkalnym. Takie budowle świadczyły o randze danego rycerza i jego rodziny. W pierwszej połowie lat 20. XV w. fortuna Ryńskich obejmowała 72 łany (ok. 1300 ha), a właściciel wsi zobowiązany był do służby w ciężkiej zbroi. Zdobyty majątek umożliwiał intensywną działalność społeczną i polityczną rodziny Ryńskich na przełomie XIV i XV w., m.in. w ramach powołanego w 1397 r. Towarzystwa Jaszczurczego. Aktywność ta jest opisana w wielu opracowaniach naukowych i popularno-naukowych. Dzisiaj pragniemy jednak przybliżyć Wam jakie materialne ślady zostawiła po sobie ta niezwykła postać i jego rodzina, w oparciu o wyniki badań archeologicznych grodziska w Ryńsku, mogącego stanowić relikty siedziby Mikołaja.
Grodzisko położone pomiędzy dwoma jeziorami, na lekkim wypiętrzeniu, znajduje się w oddaleniu ok. 1,3 km na południowy zachód od centrum obecnej wsi. Składa się ono z dwóch części – reliktów starszego, eliptycznego, grodziska wczesnośredniowiecznego, w obrębie którego wzniesiono ok. połowy XIV w. mniejsze założenie obronne. Stopień ufortyfikowania siedziby, zbieżna chronologia oraz bliskość obszarów stanowiących własność Mikołaja z Ryńska pozwalają z dużym prawdopodobieństwem łączyć ten obiekt z tą postacią.
Badania na stanowisku prowadzili badacze związani z regionem, w tym Ryszard Boguwolski czy Andrzej Kola. Prowadzone prace przez badaczy z muzeum w Grudziądzu oraz Instytutu Archeologii UMK pozwalają na poznanie dziejów tego miejsca, a ich publikacje podstawę do tej opowieści.
Do budowy siedziby Ryńskich wykorzystano relikty wcześniejszego grodu z IX – XI w. Wybrane miejsce na lekkim wypiętrzeniu wraz z położeniem pomiędzy jeziorami nadawało fortyfikacji znaczny potencjał obronny. Zapewne kwestię doboru lokalizacji swojej siedziby podejmowała rodzina Ryńskich. Pozwala to domniemywać, że posiadali oni bogate doświadczenie i wiedzę w zakresie sztuki wojskowej. Do budowy przystąpiono zapewne w 2 połowie XIV stulecia, czyli jeszcze przed powołaniem Towarzystwa Jaszczurczego. Podwyższono wówczas relikty wczesnośredniowiecznych wałów obronnych o 5-6 m, zaś majdan zmniejszono do wielkości ok. 8 arów (800 m2).
Przeprowadzone prace archeologiczne pozwoliły poznać jak mogła wyglądać siedziba Mikołaja z Ryńska. W wykopach obejmujących wał grodziska zadokumentowano ślady drewniano-ziemnej konstrukcji przekładkowej, noszącej ślady po pożarze oraz ślady fosy o głębokości 3 m. Wał był wznoszony poprzez układanie obok siebie równoległych belek drewnianych z czego poszczególne ich warstwy miały naprzemiennie zmienioną orientację. Tak powstała rusztowa konstrukcja wypełniana była ziemią. Wnętrze grodu zajmowała niewielka drewniana zabudowa mieszkalna i być może gospodarcza. Budynki przylegały do wewnętrznej ściany wału oraz były częściowo zagłębione w ziemię. Być może budynki te były rozłożone równomiernie po całym obwodzie wału. Odkryte domostwa zostały strawione przez ogień, o czym świadczą zarejestrowane w czasie wykopalisk ślady spalenizny.
Prowadzone wykopaliska pozwoliły również spojrzeć na codzienność mieszkańców grodu. Odkryta w centralnej części majdanu studnia wskazuje, że to z niej czerpano wodę, zwłaszcza w obliczu zagrożenia czy oblężenia. Jej głębokość przekraczała 6,5 m, a pełne jej rozpoznanie nie było możliwe ze względów technicznych. Zapasy, potrawy i wszelkie inne produkty przechowywane były w naczyniach ceramicznych wypalanych przy ograniczonym dopływie powietrza, co nadawało im specyficzną ciemną barwę. Pozyskane zabytki to przede wszystkim gwoździe i skoble, potwierdzające drewniany charakter zabudowy siedziby rodziny Ryńskich. Licznie występujące na terenie stanowiska groty bełtów do kusz mogą pomóc w zrozumieniu w jakich okolicznościach mogło dojść do zniszczenia zabudowy oraz wałów.
Kres funkcjonowania grodu przypada na 1. połowę XV w i najprawdopodobniej można łączyć ten moment z tzw. wojną głodową w 1414 r. Śladem po tych działaniach mogą być odkryte w trakcie wykopalisk liczne rozproszone groty bełtów. Na upadek majątku Ryńskich niebagatelne znaczenie musiała mieć egzekucja Mikołaja z Ryńska oraz męskich potomków rodziny, po wypowiedzeniu posłuszeństwa zakonowi w trakcie wojny Polski i Litwy z zakonem krzyżackim w latach 1409-1411.
Przedstawiony obraz materialnych pozostałości po majątku Mikołaja z Ryńska może być dla nas nieco zaskakujący. Brakuje tu bowiem monumentalnych budowli, skarbów, kosztowności czy wielkiego gospodarskiego zaplecza obsługującego dwór rycerski. W przypadku tego ostatniego zagadnienia taką funkcję pełniła znajdująca się w niewielkim oddaleniu wieś, więc nie było konieczne wznoszenie licznych obiektów gospodarczych i produkcyjnych na terenie grodu. Odnotowano brak przedmiotów codziennego użytku, wynikać może z dwóch przyczyn. Po pierwsze z częściowego eksplorowania majdanu grodziska, ale przede wszystkim z zapobiegliwości Ryńskich. Nie można bowiem wykluczyć, że pozostała przy życiu część rodziny spodziewając się ataku na Ryńsk przeniosła co cenniejsze rzeczy gdzie indziej. Patrząc na sposób zagospodarowania grodu, jego skromny i egalitarny charakter można zauważyć spójność z obrazem Mikołaja z Ryńska, wyłaniający się ze źródeł pisanych. Idea solidaryzmu oraz równości, która przyświecała powstaniu Towarzystwa Jaszczurczego przejawia się w braku monumentalnej zabudowy. Natomiast rozbudowane elementy fortyfikacyjne są świadectwem siły, majętności i znaczenia Ryńskich wśród rycerstwa ziemi chełmińskiej.
Literatura:
Kola A., Grody ziemi chełmińskiej w późnym średniowieczu, Toruń 1991, s. 201-205.
Chudziak W., Ryńsk, gm. Wąbrzeźno, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł, red. J. Chudziakowa, Toruń 1994, s. 150-154.
Boguwolski R., Kurzyńska, M. Archeologia północnej części ziemi chełmińskiej, Grudziądz 2001, s. 138-140.
Zobacz inne archeologiczne ciekawostki w regionie:
