Opublikowano 01 lipca 2024
Dokładnie trzydzieści lat temu w Warszawie zmarła jedna z głównych bohaterek Roku Kobiet Odważnych: Helena Grossówna – aktorka i tancerka występująca na deskach teatrów i w filmach, gwiazda przedwojennego kina komediowego i muzycznego. Z naszym regionem związana szczególnie, bo to w Toruniu spędziła swoje młodzieńcze lata i tu zdobywała edukację i pierwsze sceniczne szlify. Wybuch wojny zablokował jej karierę międzynarodową, a odkrył inne niezwykłe cechy: odwagę, męstwo i zdolności przywódcze, które wykorzystała prowadząc kobiecy oddział batalionu „Sokół” podczas powstania warszawskiego. To z Warszawą związała swój dojrzały etap życia i na tamtejszym Wawrze znajduje się dziś jej grób.
Sama stworzyła po sobie najlepsze pamiątki w postaci niezapomnianych ról filmowych (m.in. „Piętro wyżej”, „Paweł i Gaweł”, „Zapomniana melodia”), a my w regionie staramy się, by pamięć o niej wykraczała poza ramy ekranów. W rocznicę śmierci Heleny Grossówny przypominamy kilka działań z ostatnich miesięcy, które miały na celu podtrzymać jej dziedzictwo oraz przybliżyć postać i dorobek twórczy.
Odbudowa Domu Heleny Grossówny
To z pewnością największe przedsięwzięcie ostatnich miesięcy. Helena Grossówna spędziła w tym budynku swoje młodzieńcze lata, mieszkając z matką Walerią i trójką rodzeństwa w domu, który znajdował się pierwotnie przy obecnej ulicy Polskiego Czerwonego Krzyża 30 w Toruniu. Budynek został wzniesiony przez miejscowego rolnika Gottlieba Schutza w 1881 r. Jest przykładem charakterystycznej dla tamtego okresu zabudowy Mokrego i Chełmińskiego Przedmieścia, która z uwagi na ograniczenia budowlane w rejonach fortecznych, wznoszona była w konstrukcji szkieletowej z wypełnieniem ceglanym.
Dom pełnił kiedyś funkcję mieszkalną i częściowo usługową. W ostatnich latach jednak nie był użytkowany, a jego stan ulegał galopującemu pogorszeniu i dewastacji. Przed wyburzeniem ochroniły go protesty społeczników, które zaowocowały decyzją Kujawsko-Pomorskiego Konserwatora Zabytków o wpisie budynku do rejestru zabytków w dniu 9 lipca 2021 r. oraz interwencja władz województwa kujawsko-pomorskiego, które zawarły porozumienie z właścicielem terenu dotyczące przeprowadzenia rozbiórki i odbudowy domu w nowym miejscu.
Po przygotowaniu odpowiedniej dokumentacji i inwentaryzacji, budynek został rozebrany latem 2022 r., a jego elementy zostały przeniesione i zabezpieczone w nowym miejscu – u zbiegu ulic św. Jakuba i Wola Zamkowa w obrębie toruńskiej starówki, w otoczeniu tamtejszych elementów fortyfikacji. W sierpniu 2023 r. ruszyły prace budowlane, które potrwały do początku kwietnia 2024 r.
Budynek jest obecnie w fazie urządzania wnętrz i ekspozycji. Regularną działalność ma rozpocząć jeszcze w trwającym roku. Powstanie tu ośrodek kultury wspierający i promujący regionalnych artystów. Nie zabraknie w tym miejscu wspomnienia o tych wielkich z przeszłości – jak Pola Negri czy sama niegdysiejsza lokatorka budynku – Helena Grossówna.
W ramach projektu prowadzona była dokumentacja fotograficzna i filmowa – wszak w obecnych czasach niecodziennie stawia się takie konstrukcje!
Zdjęcia można zobaczyć tu:
Odbudowa Domu Grossówny – zdjęcia
A film tu:
Odbudowa Domu Grossówny – film
Odbudowa domu Heleny Grossówny była możliwa dzięki wsparciu z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
Otwarcie Domu Heleny Grossówny
3 kwietnia 2024 r. odbyło się uroczyste otwarcie budynku w nowej lokalizacji. Udział w wydarzeniu wziął m.in. marszałek województwa kujawsko-pomorskiego Piotr Całbecki, przedstawiciele Urzędu Marszałkowskiego, Kujawsko-Pomorskich Inwestycji Regionalnych i Europejskiego Centrum Współpracy Młodzieży – partnerów inwestycji, właściciel firmy Modern House Józef Stasiak członek rodziny Heleny Grossówny Dariusz Gołębiewski oraz Szymon Spandowski i Anna Zglińska którzy wraz z innymi społecznikami walczyli o ocalenie budynku, zagrożonego wyburzeniem.
Wystawa o Helenie Grossównie
Na dzień otwarcia Domu Grossówny przygotowana została m.in. wystawa zdjęć i plakatów z aktorką.
Film dokumentalny o aktorach z województwa kujawsko-pomorskiego
Podczas wydarzenia emitowany był także film dokumentalny, opowiadający o Helenie Grossównie i kilku innych wybitnych aktorach związanych z Kujawami i Pomorzem. Film można teraz obejrzeć na YouTube:
Artyści Kujawsko-Pomorskiego – film
Artyści Kujawsko-Pomorskiego – film
Spotkanie dyskusyjne „Helena Grossówna i jej dziedzictwo”
Gdy ściany odbudowywanego domu wypełniły oryginalne cegły pochodzące z rozebranej konstrukcji, a nad nimi rósł dach, w siedzibie KPCD w Toruniu zorganizowaliśmy spotkanie dyskusyjne, którego bohaterką była Helena Grossówna. Przybyli 30 listopada 2023 r. goście mieli wyjątkową okazję zapoznać się ze wspomnieniami o aktorce „z pierwszej ręki” – od jej synowej, Katarzyny Turajczyk, która odmalowała (a to jej specjalność!) portret kobiety pełnej uroku, ciepła, ale i skromności, których nie ubił ani upływ czasu, ani aktorska sława, ani trudne doświadczenia życiowe. Dr Krzysztof Trojanowski z Instytutu Literaturoznawstwa UMK przytoczył kilka anegdot z pozaekranowego życia Grossówny i odbioru jej twórczości. Z kolei Katarzyna Jaworska, dyrektor Tofifest Film Festival, odniosła się m.in. do potencjału 'marketingowego” aktorstwa Grossówny w kontekście współczesności i docierania z archaicznym rodzajem kina i opowieści do młodych odbiorców.
Wraz z publicznością rozmawialiśmy także o organizacji i przyszłej działalności odbudowywanego właśnie domu Heleny Grossówny i możliwości stworzenia w nim oferty turystycznej. Wydarzeniu towarzyszyła miniwystawa prezentująca postęp prac nad obudową zabytkowego budynku w nowym miejscu.
Wraz z publicznością rozmawialiśmy także o organizacji i przyszłej działalności odbudowywanego właśnie domu Heleny Grossówny i możliwości stworzenia w nim oferty turystycznej. Wydarzeniu towarzyszyła miniwystawa prezentująca postęp prac nad obudową zabytkowego budynku w nowym miejscu.
Pamiątki po Helenie Grossównie
W maju odwiedził nas p. Dariusz Gołębiewski, członek rodziny Heleny Grossówny, który w imieniu syna aktorki, Michała Cieślińskiego, przekazał na nasze ręce zbiór pamiątek po słynnej aktorce. Wśród nich znajduje się m.in. wyszywana koralikami suknia z lat 30. XX w., buty Heleny, kilka jej naszyjników i album ze zdjęciami i wycinkami prasowymi na temat jej występów – księga, którą Grossówna sama prowadziła. Kolekcję uzupełniają oryginalne portrety aktorki. Te niezwykłe przedmioty obecnie znajdują się w konserwacji, a w przyszłości będą skarbem ekspozycji w Domu Grossówny.
Zwiedzanie Domu Grossówny
Choć wnętrza Domu Heleny Grossówny pozostają w fazie urządzania, już teraz wzbudzają zainteresowanie mieszkańców i turystów. Do środka zajrzało już kilka zorganizowanych grup, m.in. uczestników zjazdu absolwentów toruńskiego Technikum Spożywczego, seniorów korzystających z propozycji przygotowanych przez Kamienicę Inicjatyw czy uczestników wydarzenia „Astrobaza Toruń” przygotowanego z okazji inauguracji działalności Centrum Edukacji Astronomicznej w Toruniu działającego w ramach Kujawsko – Pomorskiego Centrum Edukacji i Innowacji w Toruniu.
Spacer „Śladami Heleny Grossówny”
Wśród grup, które już odwiedziły dom Heleny Grossówny znalazła się także ekipa miłośników historii i dziedzictwa Toruniu, która 22 czerwca wybrała się na Spacer tematyczny: Śladami Heleny Grossówny, zorganizowany przez CSW Toruń. Wcześniej pod przewodnictem dr hab. Artura Dudy, prof. UMK wysłuchali historii toruńskiego teatru, zatrzymując się m.in. przy Teatrze im. Wilama Horzycy, Dworze Artusa, Domu Eskenów czy Baju Pomorskim.
Piknik w Nawrze
Helena Grossówna była również duchem obecna w podtoruńskiej Nawrze. Podczas zorganizowanego przez KPCD Pikniku, który odbył się w pałacowym parku 23 czerwca, wybrzmiały piosenki z filmów z jej udziałem w wykonaniu Jakuba Gawrysiaka, a piknikowicze mogli wymalować i wykleić uśmiechniętej Helenie kolorowy świętojański wianek.
Retrospekcja Heleny Grossówny
Ledwie kilka dni później, w dopiero co miniony weekend, miała miejsce prawdziwa gratka dla miłośników kina: w ramach Retrospektywy Heleny Grossówny podczas Tofifest Film Festival wyświetlone zostały najsłynniejsze filmu z udziałem aktorki. Widzowie obejrzeli min. „Pawła i Gawła”, „Zapomnianą melodię”, „Piętro wyżej” czy „O dwóch takich, co ukradli księżyc”.
Kto wziął udział w seansach mógł przekonać się, że te produkcje nadal bawią i zachwycają niespotykaną już klasą i wdziękiem – jakim emanowała również Helena Grossówna.
Pamiętajmy o niej!
Kto wziął udział w seansach mógł przekonać się, że te produkcje nadal bawią i zachwycają niespotykaną już klasą i wdziękiem – jakim emanowała również Helena Grossówna.
Pamiętajmy o niej!