Katedra pw. św. Marcina i Mikołaja w Bydgoszczy
Bydgoszcz
Katedra w Bydgoszczy, fot. Tomasz Czachorowski dla UMWKP
Do rangi katedry kościół pw. św.św. Marcina i Mikołaja w Bydgoszczy, podniesiony został dopiero w 2004 r. Nie zmienia to jednak faktu, że jest najważniejszym bydgoskim zabytkiem.
Jako kościół parafialny (fara) zaczął być budowany po lokacji miasta w 1346 r. Początkowo był zbudowany z drewna, jednak na przełomie XV i XVI w. przybrał postać murowanej, gotyckiej świątyni, przy której funkcjonowała szkoła parafialna. Prace budowlane i renowacyjne prowadzono też w kolejnych wiekach. Najcenniejszym zabytkiem katedry, czyniącej z niej jednocześnie sanktuarium maryjne, jest późnogotycki obraz Madonny z Różą, nazywanej oficjalnie Matką Boską Pięknej Miłości. We wnętrzu świątyni dominuje jednak późniejsze, głównie rokokowe wyposażenie. Część pochodzi z nieistniejącego już kościoła ojców karmelitów.
Na uwagę zasługują stalle, epitafia, ołtarze, ambona i mosiężna chrzcielnica, a także pochodzący z 1700 r. obraz Matki Bożej Szkaplerznej. Bydgoska katedra przyciąga poza tym bogatą, rzadko spotykaną kolorystyką, choć polichromie mają stosunkowo młodą, XX-wieczną metrykę. Fragmenty gotyckiej polichromii odkryto podczas prac remontowych nad wejściem południowym.
Katedra pw. św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty w Toruniu
Toruń
Katedra w Toruniu, fot. Andrzej Goiński dla UMWKP
Bazylika katedralna pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu jest trójnawową, halową świątynią w stylu gotyckim, budowaną w kilku etapach od XIII w. przez ponad dwa stulecia.
Jest największym kościołem w Toruniu i jednym z największych zabytków sakralnych w tym stylu w Polsce. Położony jest przy ulicy Żeglarskiej 16, w południowej części Zespołu Staromiejskiego. Znajduje się tu największy w Europie Środkowej dzwon średniowieczny – Tuba Dei, ważący ponad 7 tysięcy kilogramów. Obok niego na wieży katedralnej zawieszone są jeszcze trzy mniejsze dzwony. Uwagę przykuwa też pochodząca z ok. 1433 r. druga najstarsza tarcza zegarowa w Polsce o nazwie Digitus Dei.
Na wyposażenie składają się poza tym pochodzące z różnych epok i prezentujące rozmaite style, liczne inne obiekty o dużej wartości artystycznej (ołtarze, chrzcielnice, rzeźby, płyty nagrobne, epitafia, witraże, malowidła ścienne). Świątynia w 1473 r. była miejscem chrztu Mikołaja Kopernika. Astronoma upamiętnia poza tym renesansowe epitafium oraz popiersie z 1766 r. W 1501 r. pochowano w kościele świętojańskim serce zmarłego w Toruniu króla Jana Olbrachta. W XVI w., w okresie reformacji, przez kilkadziesiąt lat kościołem zarządzali protestanci. W 1935 r. decyzją papieża Piusa XI kościół świętojański otrzymał tytuł bazyliki mniejszej. W 1992 r. świątynię podniesiono natomiast do rangi katedry. W 1999 r. był obecny w katedrze papież Jan Paweł II.