Koncepcja i ruch muzeum rozproszonego powstała w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku we Francji. Głównymi inicjatorami byli Georges Henri Rivière i Hugues de Varine. Idea ekomuzeum z roku na rok staje się coraz popularniejsza na świecie. Występują niemal we wszystkich krajach europejskich, a ostatnio w takich państwach jak Brazylia, Japonia lub Chiny. W Polsce pierwsze koncepcje tego typu muzeów pojawiały się w latach 90. XX w., lecz dopiero na początku XXI wieku stały się popularne. Współcześnie szacuje się, że jest około 50 tego muzeów rozproszonych w Polsce.
Muzeum rozproszone lub inaczej „ekomuzeum” to sieć obiektów, miejsc, osób i instytucji na określonym obszarze, które tworzą, zachowują i eksponują lokalne wartości przyrodnicze i kulturowe regionu. W założeniu jest to odejście od klasycznego ujęcia muzeum zamkniętego w budynku, w którym uwaga jest skupiona na oderwanym od swojego „naturalnego” kontekstu funkcjonowania eksponacie. Muzeum rozproszone tworzy „żywa kolekcja”, a jej głównym odnośnikiem jest lokalne dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze i jego współczesna interpretacja przez daną społeczność.
Funkcjonowanie muzeum rozproszonego wymaga zaangażowania niemal całej wspólnoty w procesie planowania i zarządzania. Tworzone są one wokół lokalnych liderów, ale w projekcie tworzenia uczestniczą pozostali członkowie społeczeństwa. Istotne jest, aby wartości i przestrzenie wokół których są tworzone muzea rozproszone integrowały i angażowały lokalną wspólnotę, organizacje pozarządowe i inne instytucje zainteresowane tego typu przedsięwzięciem. Celem ekomuzeum jest po pierwsze kształtowanie poczucia wspólnoty i tożsamości lokalnej, po drugie ma angażować społecznie szerszą grupę, która współtworzy placówki będące częścią ekomuzeum i po trzecie ma tworzyć atrakcyjne produkty regionalne zakorzenione w lokalnych kontekstach.
Współcześnie muzea rozproszone stanowią innowacyjny produkt turystyczny i edukacyjny. W swoich ofertach posiadają warsztaty tematyczne, edukacyjne, oferują wyroby rzemieślnicze i produkty kulinarne, tworzą szlaki, wydarzenia oraz miejsca rekreacji.
Województwo kujawsko-pomorskie charakteryzuje się zróżnicowanym i rozproszonym dziedzictwem kulturowym. Poza głównymi ośrodkami i atrakcjami turystycznymi są miejsce, obiekty i ludzie szczególnie interesujące i warte poznania i wypromowane. Odgrywać mogą one ważną rolę kulturotwórczą i tożsamościową dla małych społeczności.
W naszym regionie mamy jedno funkcjonujące muzeum rozproszone. Jest to Ekomuzeum Doliny Noteci. W ramach jego działa ponad dziesięć obiektów, począwszy od muzeów, kończąc na prywatnych przedsiębiorstwach, które ukazują przyrodnicze, historyczne, kulinarne i kulturowe dziedzictw Doliny Noteci. Koordynatorem projektu jest Stowarzyszenie „Partnerstwo dla Krajny i Pałuk”.
Źródła:
Sala K., Ekomuzeum jako innowacyjny produkt turystyczny na przykładzie Ekomuzeum Rzemiosła w Dobkowie, „Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie”, t. 33, nr 1 2017, s. 115-124.
