Opublikowano 08 lutego 2024
MICHALEWICZ Michał zwany „Michałko”
(ok. 1635 – ?), młynarz z okolic Tucholi, polski rotmistrz z okresu potopu szwedzkiego. Jedyny chłopski dowódca partyzancki tego okresu.
Dokładna data urodzin i śmierci nie jest znana. Przypuszcza się, że Michałko urodził się ok. 1635 r. Prawdopodobnie urodził się w chłopskiej rodzinie pod Tucholą, wykonywał zawód młynarczyka, czyli był pomocnikiem w młynie. Szczegółowe informacje na temat pierwszych lata życia tej postaci są nieznane z powodu braku źródeł. Główne informacje o Michałko pochodzą z czasów II wojny północnej zwanej potocznie „potopem szwedzkim”. Po zajęciu Pomorza, w okresie potopu Szwedzi na siłę wcielali chłopów do swojego wojska. Michałko został również w ten sposób zaciągnięty, ale z nieznanych przyczyn umieszczono go w więzieniu w Pelplinie, skąd zbiegł. Zorganizował leśny oddział partyzancki walczący przeciw Szwedom. Złożony był on z chłopów, którzy silnie doświadczali szwedzkiego ucisku i chętnie w związku z tym przystawali do partyzantki, widząc w niej możliwość choćby częściowej samoobrony. Oddział Michałka atakował wyłącznie małe oddziały szwedzkie, dezorganizując linie zaopatrzeniowe w rejonie Tucholi, Chojnic i Człuchowa (Bory Tucholskie). Przy próbie kontrataków okupanta, oddział chował się pomiędzy lokalnymi bagnami i jeziorami. Szczególna aktywizacja oddziału nastąpiła w drugiej połowie 1656, kiedy to działania zaczepne na Pomorzu rozwinął Stefan Czarniecki. Zima 1656 r. zmusiła chłopów do przemieszczenia się – zajęto dwa zamki: w Starogrodzie i Lipienniku, skąd atakowano drobne oddziały szwedzkie. Szwedzi postanowili zakończyć działalność Michałka i jego ludzi. 25 listopada 1656 kilka oddziałów szwedzkich wyruszyło w stronę Starogrodu bronionego przez 80-osobową załogę polską. Z uwagi na brak prochu i wody Michałko rozpoczął pertraktacje, w wyniku których miał odejść wolno z zamku, a jego ludzie mieli zostać ponownie włączeni do szwedzkiej armii. Słowa dotrzymano odnośnie do załogi, natomiast samego Michałka aresztowano i osądzono w Malborku, skazawszy na karę śmierci. Wyroku nie wykonano, gdyż Michałko został wymieniony przez króla Jana Kazimierza, w zamian za kilku szwedzkich oficerów. Król docenił bojowe zasługi Michałka i mianował go rotmistrzem, a na Sejmie w 1658 nobilitował go do stanu szlacheckiego, nadając mu nazwisko Michał Michalewicz lub Michalski herbu Radwan. Michałko zorganizował wówczas nową grupę wojskową (chłopską) i przyłączył się do pułku Jana Fryderyka Sapiehy, nadal atakując mniejsze oddziały szwedzkie, niszcząc linie zaopatrzeniowe i przejmując korespondencję. Podczas tych walk Michałko ugodzony został kamieniem, co przysporzyło mu dotkliwej rany, ale po leczeniu powrócił do walki. Po zakończeniu wojny dalsze losy Michałka nie są znane. Prawdopodobnie Jan Kazimierz nadał mu wieś w ekonomii malborskiej.
Opracowane na podstawie:
Wiktor Zybajło, Michałko – chłopski rotmistrz z Borów Tucholskich. Dokumenty i relacje, [w:] Mówią Wieki, nr 10/1988, s. 33–35.