Lipno jest jednym z punktów Kujawsko-Pomorskiej Trasy Filmowej i trzeba przyznać, że zasłużenie. Główny w tym udział miała niezapomniana Pola Negri, urodzona tu gwiazda kina niemego, której postać patronuje nie tylko lipnowskim miejscom, ale i wydarzeniom. Jeszcze przed nią kroki na teatralnych scenach stawiał Wincenty Rapacki, który przyczynił się do ewolucji sztuki aktorskiej. Ich śladami podążają dziś kolejni lipnianie: Aleksander Kalinowski i Małgorzata Sadowska. A może nowe słynne nazwiska wyłonią się spośród osób uczestniczących w projektach prowadzonych w lokalnym kinie „Nawojka”?
Przedstawiamy filmowy i teatralny krajobraz Lipna!
Kierunek Hollywood
Pod słynnym w historii światowego kina pseudoniem Pola Negri kryje się Apolonia Chałupiec, która przyszła na świat w 1897 r. jako córka Polki Eleonory Kelczewskiej i słowackiego Roma Jerzego Chałupca. Od dziecka przejawiała talent aktorski. Zadebiutowała w teatrze w wieku piętnastu lat rolą Anieli w Ślubach Panieńskich w warszawskim Teatrze Małym, a w filmie w 1914 r. w Niewolnicy zmysłów. Wśród polskiej filmografii aktorki znalazły się także produkcje Żona (1915), Studenci (1916), Bestia (1917), Tajemnice Warszawy (1917). W 1917 r. wyjechała do Berlina, gdzie nawiązała współpracę z Ernstem Lubitschem, która za sprawą filmów takich jak Oczy Mumii Ma (1918), Carmen (1918), Madame du Barry (1919), Sumurun (1920) otworzyła jej drzwi do kariery w Hollywood. W Stanach Zjednoczonych szybko została gwiazdą kina niemego, występując m.in. w Hiszpańskiej tancerce (1923), Cesarzowej (1924), Hotelu Imperial (1927), Miłości aktorki (1928). Poza kolejnymi kreacjami filmowymi mówiono także o burzliwym życiu prywatnym aktorki, przypisując jej romanse m.in. z Charliem Chaplinem i Rudolfem Valentino.
Kres kariery Poli Negri nastąpił wraz z udźwiękowieniem filmów: przeszkodą okazał się jej niski, chrapliwy głos i polski akcent, a także cenzura obyczajowa, w ramach której w amerykańskim kinie nie było miejsca dla ról femme fatale, z jakich słynęła lipnianka.
W latach 30. wróciła więc do Europy, gdzie zagrała w jeszcze kilku niemieckich filmach. Przed wojną ponownie trafiła do Stanów, ale jej kariera nigdy nie odzyskała dawnego blasku. Wystąpiła w pojedynczych filmach, utrzymując się głównie z dochodów własnej firmy maklerskiej, co pozwoliło jej na spędzenie reszty życia w dostatku. Zmarła w 1987 r. w San Antonio w Teksasie.
Izba Pamięci Poli Negri, fot. Daniel Pach dla UMWKP
Izba pamięci poli negri
Pamiątkowe zdjęcia, dokumenty i przedmioty związane z postacią Poli Negri prezentowane są na stałe w Izbie Pamięci, która znajduje się na piętrze Kina „Nawojka” w Lipnie. Izba została otwarta 24 października 2005 r., a towarzyszyło jej odsłonięcie na budynku Miejskiego Centrum Kulturalnego tablicy honorującej aktorkę. Wystawą zarządza Lipnowskie Towarzystwo Kulturalne im. Poli Negri, które poza zdobywaniem pamiątek po słynnej lipniance zajmuje się m.in. popularyzacją kultury (zwłaszcza filmowej), wspieraniem i promocją lokalnych twórców, działaniami o charakterze edukacyjnym.
W charakterystycznym budynku z końca XIX w., który pełnił niegdyś funkcję cerkwi, a później Domu Ludowego, mieści się obecnie kino „Nawojka”. Zaaranżowane jest na wzór małych kin z lat 20. XX w., a wyposażone m.in. w oryginalną aparaturę kinową z lat 60. Poza standardowymi seansami odbywają się tu pokazy, prelekcje i spotkania w ramach Dyskusyjnego Klubu Filmowego „Se(a)ns”. W kinie prowadzony jest także Program Edukacji Medialnej „KinoSzkoła”, który umożliwia dzieciom i młodzieży zgłębianie tajników kinematografii, naukę analitycznego, krytycznego myślenia i sztuki prowadzenia dyskusji oraz pielęgnowanie współczesnych europejskich wartości i ideałów.
Budynek kina jest obecnie remontowany. Poza pracami modernizacyjnymi ma tu powstać muzeum kina niemego. Koniec prac przewidziany jest na jesień 2022 r.
Nawojka to na wpół legendarna postać córki średniowiecznego burmistrza Dobrzynia nad Wisłą. Podobno w XV w. w męskim przebraniu rozpoczęła naukę na Akademii Krakowskiej, stając się pierwszą kobietą-studentką w Polsce.
Wręczenie „Politki” Marcinowi Dorocińskiemu podczas Przeglądu w 2018 r., fot. UMWKP
przegląd filmowy
Najważniejszym cyklicznym wydarzeniem organizowanym przez Lipnowskie Towarzystwo Kulturalne im. Poli Negri od 2007 r. jest Przegląd Twórczości Filmowej „Pola i inni”, który przypomina dorobek kinematograficzny słynnej aktorki. Podczas festiwalu odbywają się także koncerty, warsztaty, wystawy, spotkania. Głównymi punktami programu imprezy są zawsze gale wręczenia Politek. To statuetki przyznawane aktorom i filmowcom, które wzorem Poli Negri zaistniały w branży za granicą lub przyczyniają się do promocji polskiej kinematografii tamże.
Oprócz Politek wyróżnieni twórcy dokonują uroczystego odsłonięcia tablic ze swoimi nazwiskami, umieszczonych na lipnowskiej „alei gwiazd” – Bulwarze im. Poli Negri. To niewielki deptak położony w centrum miasta wzdłuż rzeki Mień, przy którym postawiono plansze przybliżające biografię i dokonania aktorki.
Wincenty Rapacki i jego wizerunek w różnych rolach, fot. Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa
Pionier aktorskiego realizmu
Aktorskie szlaki jeszcze przed Polą Negri przetarł Wincenty Rapacki. Urodził się w domu położonym w pobliżu lipnowskiego rynku w 1840 r. W 1859 r. wstąpił do warszawskiej Szkoły Dramatycznej, a rok później zadebiutował na scenie. W kolejnych latach Rapacki występował w wędrownych trupach teatralnych, a od 1865 r. przez pięć lat był aktorem teatru krakowskiego. W Krakowie rozwijał się czerpiąc z towarzystwa intelektualnej i artystycznej elity, do której należeli m.in. Jan Matejko, Michał Bałucki, Józef Ignacy Kraszewski, Józef Szujski. Po gościnnych występach w Warszawie w 1869 r. otrzymał angaż w tamtejszym Teatrze Rozmaitości, w którym działał – z krótkimi przerwami – do końca życia. Zajmował się również działalnością pedagogiczną, kształcąc m.in. Aleksandra Zelwerowicza i Stanisławę Wysocką. Zmarł 12 stycznia 1924 r. w Warszawie.
Rapacki wykształcił swój nowatorski styl gry. Klasyczną szkołę stawiającą na schematyczne standardy wykorzystania mimiki, gestykulacji, modulacji i innych elementów warsztatu aktorskiego zastąpił realistycznym portretowaniem postaci, zgłębianiem jej charakteru, historii, indywidualizmu. Dbał również drobiazgowo o kreację wizerunku granych przez siebie postaci, stając się mistrzem i pionierem sztuki charakteryzacji.
W filmie wystąpił tylko raz, w Cudzie nad Wisłą Ryszarda Bolesławskiego z 1921 r.
Poza dorobkiem aktorskim pozostawił po sobie dzieła literackie. Jest autorem sztuk scenicznych , powieści, opowiadań, zbiorów wspomnień (np. Wit Stwosz, Odsiecz Wiednia, Grzechy Królewskie).
Nazwiskiem Wincentego Rapackiego została mianowana ulica w Lipnie, przy której stoi dom jego narodzin opatrzony pamiątkową tablicą.
W ślady Poli Negri i Wincentego Rapackiego poszły kolejne pokolenia lipnian. Z tego miasta pochodzi Aleksander Kalinowski (ur. 1953 r.), aktor teatrów Narodowego, Popularnego i Nowego w Warszawie oraz niewielkich ról filmowych (m.in. Akcja pod Arsenałem (1977), Olimpiada 40 (1980), Wrota Europy (1999). Aktorką teatralną (Teatr Polski w Warszawie, Teatr Zagłębie w Sosnowcu) jest także Małgorzata Sadowska (ur. 1968 r.). Poza deskami scenicznymi występuje w filmach i serialach. Zagrała m.in. w Poranku Kojota (2001), U Pana Boga w ogródku (2007), Bejbi bluesie (2012). Na koncie ma również role dubbingowe (m.in. w kreskówkach Spider-Man i Aparatka, serii gier komputerowych Wiedźmin).
Aleksander Kalinowski, fot. Encyklopedia teatru polskiego
Małgorzata Sadowska, kadr z filmu U Pana Boga w ogródku
1. Bulwar Poli Negri z aleją gwiazd
2. Ulica Wincentego Rapackiego
3. Dom narodzin Wincentego Rapackiego z tablicą pamiątkową
4. Miejskie Centrum Kulturalne z tablicami pamiątkowymi Poli Negri i Wincentego Rapackiego
5. Kino „Nawojka”
6. Izba pamięci Poli Negri w kinie „Nawojka”
Sprawdź inne ciekawostki z powiatu lipnowskiego:
