Obserwatorium Astronomiczne w Piwnicach
Piwnice, gmina Łysomice, powiat toruński
Obserwatorium w Piwnicach, fot. Daniel Pach dla UMWKP
To największy ośrodek astronomiczny i radioastronomiczny w kraju, założony po II wojnie światowej przez prof. Władysława Dziewulskiego i prof. Wilhelminę Iwanowską, pracowników naukowych UMK w Toruniu, a wcześniej Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Kierując od 1945 r. utworzonymi na nowo powstałym uniwersytecie Katedrą Astronomii i Katedrą Astrofizyki, powoli budowali bazę publikacji własnych i ściągniętych z innych ośrodków astronomicznych z całego świata. Przełom nastąpił w roku 1947, gdy skromne zasoby młodej placówki zasilił wypożyczony z Obserwatorium Harvardzkiego astrograf Henry’ego Drapera, stając się impulsem do utworzenia obserwatorium astronomicznego.
Lokalizacji obiektu nie wybrano przypadkowo – wieś Piwnice znajduje się stosunkowo blisko Torunia, ale oddzielona jest od niego rezerwatem przyrody – Lasem Piwnickim, który stanowi naturalną barierę ograniczającą wpływ bliskości miasta na gwiezdne obserwacje. Centrum astronomiczne ulokowano w zabytkowym XIX-wiecznym dworze, a po otaczającym go parku rozsiane są pawilony skrywające aparaturę astronomiczną.
Z czasem baza instrumentów astronomicznych została poszerzona o teleskop Schmidta-Cassegraina o średnicy lustra 90 cm – największy w Polsce teleskop optyczny, teleskop Cassegraina o średnicy 60 cm, radioteleskopy RT-3 o średnicy 15 m i RT-4 Kopernik o średnicy 32 m (największy w Europie Środkowej).
Obecnie ośrodek w Piwnicach jest ważną częścią międzynarodowej sieci obserwacji i miejscem kształcenia studentów Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej UMK. Ponadto odbywają się tu wydarzenia związane z popularyzacją wiedzy o wszechświecie. Obserwatorium jest także udostępniane dla zwiedzających w ramach zorganizowanych wycieczek z przewodnikiem.
Obserwatorium astronomiczne w Niedźwiadach
Niedźwiady, gmina Szubin, powiat nakielski
Obserwatorium w Niedźwiadach, fot. Daniel Pach dla UMWKP
Po raz pierwszy pomysł utworzenia na pałuckiej ziemi nowej, amatorskiej bazy obserwacyjnej pojawił się w 1997 r., w kontekście organizowanego w Niedźwiadach I Ogólnopolskiego Zlotu Miłosników Astronomii. W 2001 r. grupa pasjonatów astronomii z regionu, dotychczas skupiona w nieformalnych klubach, powołała Pałucko-Pomorskie Stowarzyszenie Astronomiczno-Ekologiczne „Grupa Lokalna”. Głównym celem stowarzyszenia stała się popularyzacja wiedzy astronomicznej, czemu służyć mają przede wszystkim pokazy nieba, pokazy multimedialne, prelekcje.
Na ośrodek działań grupy wybrano budynek dawnej szkoły podstawowej w Niedźwiadach, położony na uboczu, z dala od świateł miast i w okolicy o stosunkowo niskich opadach. Z czasem utworzono tu największe w Polsce amatorskie obserwatorium astronomiczne. Perłą placówki jest największy w kraju teleskop systemu Newtona (nazwany Rolandem na cześć zmarłego członka stowarzyszenia). W wyposażeniu znajdują się także teleskopy o średnicy 250 mm i 400 mm i sprzęt umożliwiający obserwacje Słońca. Na terenie obiektu odbywają się Ogólnopolskie Zloty Miłośników Astronomii, podczas których miłośnicy tej dziedziny nauki z całej Polski i zagranicy mogą wymienić się doświadczeniami, poznać nowe technologie i metody prowadzenia obserwacji, zaprezentować wykonane fotografie nieba. A przy okazji zachęcić do kosmicznych „podróży” kolejne osoby.