Opublikowano 08 lutego 2024
SZWALBE Andrzej
(1923-2002), prawnik, polski działacz społeczny i kulturalny, organizator życia muzycznego w Bydgoszczy, Honorowy Obywatel Bydgoszczy.
Urodził się 30 czerwca 1923 r. w Warszawie. Był synem Eufemii z Sobierajów i Sylwestra Jana. Uczył się w Warszawie w Gimnazjum Mikołaja Reja i Gimnazjum Adama Mickiewicza oraz uczęszczał do Konserwatorium Warszawskiego. Był uczniem klasy fortepianu prof. Pawła Lewickiego. W trakcie nauki poznał m.in. Witolda Lutosławskiego. W czasie okupacji ukończył I rok studiów prawniczych na Uniwersytecie Warszawskim oraz pracował jako goniec. W 1944 r. został osadzony przez Niemców w obozie w Pruszkowie, skąd uciekł udając się do Krakowa. Po wojnie kontynuował studia prawnicze na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, które ukończył w 1948 r. Przez trzy lata pracował na uniwersytecie jako asystent, wykładowca, a potem kierownik działu kadr. W kolejnych latach nie kontynuował kariery prawniczej, lecz poświęcił się działalności kulturalnej i społecznej. Swoją aktywność na tym polu rozpoczął w 1949 r. od wygłoszenia spontanicznego przemówienia podczas koncertu Pomorskiej Orkiestry Symfonicznej w budynku przy ul. Grodzkiej w Bydgoszczy. Zebrał kilka tysięcy podpisów pod petycją żądającą zapewnienia utrzymania orkiestrze i udał się z nią do władz administracyjnych. Wraz z lokalnymi animatorami oraz twórcami kultury starał się skłonić władze do utworzenia filharmonii w Bydgoszczy. Od 1951 r. pełnił funkcję dyrektora administracyjnego Pomorskiej Orkiestry Symfonicznej, a następnie wieloletnim dyrektorem Filharmonii Pomorskiej. Cel ten udało się osiągnąć w 1952 r. kiedy to wydane zostało Zarządzenie Ministra Kultury i Sztuki w które ogłasza, że z początkiem roku 1953 Pomorska Orkiestra Symfoniczna zostaje upaństwowiona, co otwiera możliwość realizacji planów. Budowa gmachu Filharmonii Pomorskiej trwała do roku 1956.
Następne lata przynosiły kolejne inicjatywy dyrektora Szwalbego, m.in.: był jednym z inicjatorów powstania Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego (1959), pomysłodawcą zbudowania w Bydgoszczy Teatru Muzycznego (1960), a gdy w 1973 ruszyła budowa gmachu Opery był przez wiele lat inwestorem bezpośrednim tego przedsięwzięcia. W 1961 uruchomił przy Filharmonii Pomorskiej serię wydawniczą „Z dziejów muzyki polskiej na Pomorzu”. Zainicjował założenie w Bydgoszczy Stacji Naukowo-Badawczej Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego i we współpracy z tą instytucją oraz Bydgoskim Towarzystwem Naukowym prowadził szeroko zakrojoną działalność naukową. W latach 60. przyczynił się do budowy i otwarcia nowego gmachu Biura Wystaw Artystycznych (1970). Odegrał decydującą rolę w uruchomieniu w 1974 r. filii łódzkiej Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej, która po kilku latach przekształciła się w samodzielną Akademię Muzyczną im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Dla potrzeb tej placówki pozyskał w 1975 r. zabytkowy budynek dawnego starostwa powiatowego, położony w założonej przez siebie dzielnicy muzycznej w Bydgoszczy. W kolejnych latach podejmował również starania przywrócenia blasku zabytkowym pałacom w Ostromecku, Lubostroniu oraz Nawrze, z czego ostatnie z nich nie doczekało się realizacji. Po przejściu w 1991 r. na emeryturę i oddaniu dyrektorskiego fotela Filharmonii Pomorskiej nadal żywo interesował się życiem kulturalnym, zabierając głos w wielu sprawach, zarówno w wymiarze lokalnym, jak i ogólnopaństwowym. Przyznano mu tytuł Honorowego Dyrektora Filharmonii Pomorskiej, a w 1993 r. godność Honorowego Obywatela Bydgoszczy. Zmarł 11 listopada 2002 r. Został pochowany na cmentarzu katolickim Najświętszego Serca Jezusa w Bydgoszczy przy ul. Ludwikowo 2.
Współcześnie w regionie upamiętniony poprzez:
1) Dom rodzinny w Łazieńcu (gm. Aleksandrów Kuj.);
2) okolicznościowe koncerty (np.. 2019);
3) Rok E.S. w Alekansdrowie Kuj. (2017);
4) ulica w Aleksandrowie Kuj., Grudziądzu,
5) Ogólnopolskie Spotkania Poetów Biała Lokomotywa
Andrzej Szwalbe jeszcze za życia doczekał się dwóch książek o sobie (A. Bezwiński – „Andrzej Szwalbe – portret niedokończony” i K. Starczak-Kozłowska – „Życie na przełomie”) oraz popiersia w brązie dłuta Michała Kubiaka. 30 czerwca 2003 odsłonięto tablicę pamięci na kamienicy, w której mieszkał przy ul. Dworcowej 75. Od 2007 jest patronem Zespołu Szkół nr 28 w Bydgoszczy. W 2007 jego postać – pomnik z brązu autorstwa Michała Kubiaka ustawiono przed gmachem Filharmonii Pomorskiej
Opracowane na podstawie:
Pruss Zdzisław, Weber Alicja, Kuczma Rajmund, Bydgoski leksykon muzyczny, Bydgoszcz 2004, str. 573-575. [Internet: https://filharmonia.bydgoszcz.pl/o-nas/dyrekcja/andrzej-szwalbe/; dostęp: 02.02.2024 r.]