Opublikowano 31 stycznia 2024
BARTŁOMIEJ z Bydgoszczy
(ok. 1480 – 1548), bernardyn, leksykograf, twórca słownika polsko-łacińskiego.
Urodził się ok. 1480 r. w Bydgoszczy, najprawdopodobniej w rodzinie zamożnych mieszczan. Na chrzcie św. otrzymał imię Stanisław. Z Bydgoszczą był związany przez większość życia. Przed 1500 r. wstąpił do zakonu bernardynów i przyjął imię Bartłomieja lub Bartosława. W tym czasie podjął również studia na Akademii Krakowskiej i w 1505 r. uzyskał na wydziale artystycznym stopień bakałarza. Jeszcze przed uzyskaniem tego stopnia, w latach 1500–1502, sporządził wielki kopiarz, obejmujący zbiór bulli, dekretów, konstytucji i przywilejów. Związany był przede wszystkim z konwentem bydgoskim bernardynów, choć przebywał również w zgromadzeniach w Kole, Samborze i na koniec w Poznaniu. W latach 1518–1524 był gwardianem klasztoru bydgoskiego. Należał do grona wykładowców istniejącego od 1530 r. przy bydgoskim konwencie bernardyńskim studium filozoficznego oraz był mistrzem nowicjatu. Był autorem wielu cennych opracowań, w tym kilku manuskryptów z materiałami do dziejów zakonu bernardynów, a także autorem wydanej w 1522 r. na język polski reguły Trzeciego Zakonu św. Franciszka. Najważniejszymi jego dziełami były jednak dwa słowniki polsko-łacińskie. Pierwszy z nich ukończony został w 1532 r., i liczył 4272 polskich wyrazów. Drugie dzieło Bartłomieja opracowane w 1544 r. stanowią polskie wyrazy wpisane na marginesach, powstałego w 1488 r., słownika „Vocabularis breviloquus” autorstwa Jana Reuchlina. Liczba dopisanych tu polskich słów dwukrotnie przewyższa liczbę z poprzedniego słownika. Dzieła te są cennym źródłem do poznania dialektyzmów charakterystycznych dla północnej polski w XVI w. Zmarł w 1548 r. w Poznaniu.
Opracowane na podstawie:
Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek (red.), Bydgoski Słownik Biograficzny, Tom I. Bydgoszcz 1994, s. 26–27.
Szmańda Edward, Nowe badania nad Bartłomiejem z Bydgoszczy, [w:] Kronika Bydgoska, tom VII (1976–1979), Bydgoszcz 1986, s. 268-284.