Opublikowano 07 lipca 2023
ZAKRZEWSKI Zygmunt
(1867 – 1951), archeolog, chemik, numizmatyk, starosta, poseł na Sejm pruski, konserwator zabytków, profesor.
Urodził się dnia 28 marca 1867 r. w Golinie (pow. koniński) w rodzinie ziemiańskiej. Od najmłodszych lat wykazywał się dużym zainteresowaniem pradziejami, kolekcjonując m.in. monety z czasów piastowskich. Naukę w gimnazjum rozpoczął początkowo w Poznaniu, po czym przeniósł się do Wrocławia, gdzie zdał maturę w roku 1889. Już w czasach pobierania nauk podejmował próby rozkopania cmentarzysk pradziejowych wykonując przy tym dokładną dokumentacje opisową oraz publikował pierwsze artykułu archeologiczne w szwajcarskim czasopiśmie „Antiqua”. W 1889 r. zdał maturę i rozpoczął studia chemiczne w Dreźnie i Karlsruhe uzyskując w 1893 r. dyplom inżyniera. Rok później uzyskał tytuł doktora filozofii. W cztery lata później żeni się z Emilją Jażdżewską, a w r. 1904 osiada na Kujawach, w pow. strzelińskim, nabywając majątek ziemski Mirosławice. Pracuje w Kruszwicy jako chemik, a po kilku latach uzyskuje posadę dyrektora pakoskiej cukrowni. W 1914 r. wybrany zostaje
posłem do Sejmu pruskiego i czynność tę sprawuje przez cały czas okres I wojny światowej. Podczas powstania wielkopolskiego mianowany zostaje w 1919 r. starostą powiatu strzelińskiego i obejmuje zarazem funkcję komendanta Straży Ludowej tegoż powiatu. W październiku 1919 r. zostaje także powołany na stanowisko konserwatora zabytków przedhistorycznych na okręg wielkopolski i pomorski. Uzyskuje habilitacje dnia 21 kwietnia 1921 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim z zakresu numizmatyki, a dnia 5 grudnia 1929 r. uzyskuje za zasługi naukowe tytuł profesora. Od początku działalności konserwatorskiej konsekwentnie dążył do stworzenia bazy archiwalnej o istniejących stanowiskach archeologicznych oraz dążył do stworzenia jednolitej i spójnej sieci delegatur urzędu ochrony zabytków. Aktywnie działał na rzecz budowania świadomości potrzeby ochrony stanowisk archeologicznych. Rozległy obszar administracyjny okręgu wymuszał współpracę m.in. z Józefem Kostrzewskim w zakresie prowadzonych prac terenowych. Sam prowadził badania m.in. w Wielkopolsce, Pomorzu i Kujawach. Na tych ostatnich, gdzie przez wiele lat mieszkał, prowadził liczne badania wykopaliskowe, m.in. prace ratownicze na Ostrowie Rzępowskim w Kruszwicy (1922) połączone z odkryciem grodziska ludności kultury Łużyckiej i wczesnośredniowiecznego, osady ludności kultury Łużyckiej w Wójcinie w pow. strzelińskim (1927), megalitu ludności kultury amfor kulistych w Strzelcach w pow. mogileńskim (1928), czy wieloletnie badania na stanowisku wielkokulturowym w Modliborzycach w pow. inowrocławskim. Pozostawił po sobie ok. 80 publikacji; przebadał kilkaset stanowisk archeologicznych w Polsce. Piastował wiele innych zaszczytnych funkcji, w tym był prezesem Polskiego Towarzystwa Prahistorycznego. Wybuch II wojny światowej zastał go w Paryżu, gdzie przebywał na rocznych studiach. Okres wojny przeżył we Francji w Boulogne sur Mer. Do Polski powrócił dopiero w 1948, po pobycie we Włoszech iw Wielkiej Brytanii. Po wojnie pracował w Krakowie na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zmarł 11 marca 1951 r. w Krakowie. Swoją kolekcję numizmatyczną przekazał do Muzeum Narodowego w Krakowie, rodzinie zaś zostawił rękopis swojego pamiętnika.
 
Opracowane na podstawie:
Kaczmarek Hieronim, Zakrzewski Zygmunt (1867–1951), hasło [w:] Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, z. 2, red. H. Kondziela, H. Krzyżanowska, Poznań 2006, s. 298–299.
Reyman J., Zapis zbioru numizmatycznego [po prof. Z. Zakrzewskim], Biuletyn Krakowski, 1960, t. 2, s 97–103.
Stolpiak B., Zygmunt Zakrzewski. Chemik, archeolog, numizmatyk, profesor Uniwersytetu Poznańskiego 1867–1951, Strzelno 1982.
Wędzki A., Zakrzewski Zygmunt (1867–1951), hasło [w:] Wielkopolski Słownik Biograficzny, red. A. Gąsiorowski, J. Topolski, Warszawa–Poznań 1981, s. 859–860.