Biografia
Helena Grossówna zasłynęła jako aktorka, tancerka, choreografka, która uchodzi za jedną z największych gwiazd przedwojennego polskiego kina komediowego. Urodziła się 25 listopada 1904 w Toruniu, jako córka Niemca Leonarda Grossa i Polki Walerii Winiawskiej. W mieście tym spędziła swoje młodzieńcze lata, mieszkając z matką i trójką rodzeństwa w domu zbudowanym w technologii muru pruskiego, zlokalizowanym przy obecnej ulicy PCK 30. W Toruniu ukończyła szkołę baletową, a swój sceniczny debiut zaliczyła w 1924 r. jako statystka w „Księżniczce czardasza”, wystawianym w toruńskim Teatrze Miejskim. Naukę kontynuowała na kursach we Francji, a w 1928 r. została żoną Jana Gierszala, biznesmena i mecenasa sztuki.
Po powrocie do kraju rzuciła się w wir pracy scenicznej: jako zawodowa tancerka występowała na deskach teatrów w Toruniu, Poznaniu i Warszawie, głównie w rewiach i operetkach. Do kilkunastu spektakli przygotowała również układy choreograficzne.
Na srebrnym ekranie zadebiutowała w roku 1935, występując w „Kochaj tylko mnie” Marty Flanz. Choć jej złoty okres w kinie trwał tylko cztery lata, do wybuchu II wojny światowej, zagrała w tym czasie w kilkunastu produkcjach, podbijając serca widzów swym wdziękiem, talentem i uśmiechem. Była ekranową partnerką najpopularniejszych wtedy aktorów: Eugeniusza Bodo, Adolfa Dymszy, Ludwika Sempolińskiego, Aleksandra Żabczyńskiego. Wystąpiła m.in. w filmach: „Dodek na froncie”, „Piętro wyżej”, „Zapomniana melodia”, „Paweł i Gaweł”.
Była o krok od rozpoczęcia podboju Stanów Zjednoczonych i kariery w Hollywood, w której miała jej pomóc słynna lipnianka – Pola Negri. Marzenia Grossówny przerwał wybuch wojny, a ona sama zaangażowała się w działania konspiracyjne. Na początku prowadziła na warszawskim Targówku kuchnię wydającą posiłki dla obrońców miasta. Pracowała także w kawiarni i występowała w jawnych teatrach. Podczas powstania warszawskiego, pod pseudonimem „Bystra”, prowadziła w batalionie „Sokół” grupę ok. 70 kobiet, sanitariuszek i łączniczek. Po upadku powstania trafiła do niewoli w obozach jenieckich Gross-Lubars i Oberlangen. Ten drugi został wyzwolony przez 1 Dywizję Pancerną generała Maczka, w której działał m.in. Tadeusz Cieśliński – przyszły drugi mąż Heleny (Jan Gierszal zginął w obozie koncentracyjnym w Mauthausen).
Powojenne stalinowskie władze nie były przychylne osobom walczącym w polskich armiach, toteż ciężko było Grossównie wrócić na duże ekrany. Skupiła się więc na pracy w warszawskim Teatrze „Syrena”, gdzie grywała epizody. W takich też rólkach obsadzono ją w kilku zaledwie produkcjach filmowych, w tym „O dwóch takich, co ukradli księżyć”, w którym zagrała matkę głównych bohaterów – Jacka i Placka, w których wcielili się młodziutcy Lech i Jarosław Kaczyńscy.
Helena Grossówna doczekała się z Tadeuszem Cieślińskim jednego syna – Michała. W 1964 r. przeszła na emeryturę, koncentrując się na życiu rodzinnym. Zmarła 1 lipca 1994 r. w Warszawie.
Upamiętnienie
Helena Grossówna doczekała się upamiętnienia w swoim rodzinnym mieście – Toruniu. W 2016 r. jej nazwiskiem nazwano rondo przy ul. Kościuszki, a do Szkoły Podstawowej nr 6 przy ul. Łąkowej przeniesiono tablicę pamiątkową, pierwotnie umieszczoną w nieistniejącym już „Naszym Kinie” przy ul. Podmurnej.
W 2019 r. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego wydał komiks autorstwa Macieja Jasińskiego (scenariusz) i Jacka Michalskiego (rysunki), opowiadający o życiu słynnej aktorki.
Za sprawą projektu prowadzonego przez Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa w Toruniu, wkrótce przy ul. Wola Zamkowa w Toruniu stanie odbudowany dom, w którym dorastała Grossówna. Pod jej patronatem będzie w nim działać centrum wspierania i promocji artystów regionu.
Helena Grossówna, fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe