Pałac w Nawrze
Nawra, gmina Chełmża, powiat toruński
Pałac w Nawrze, fot. Mikołaj Kuras dla UMWKP
Nawra to niewielka miejscowość położona w gminie Chełmża. Lata jej świetności związane są z rodzinami Kruszyńskich i Sczanieckich.
Namacalnym znakiem tego okresu jest klasycystyczny pałac zbudowany dla Konstantego Kruszyńskiego na przełomie XVIII i XIX w. Zastąpił on dotychczasowy dwór drewniany, a projekt opracował wybitny polski architekt Hilary Szpilowski. W II poł. XIX w. założony został m.in. park z ozdobnymi krzewami, kwiatami i alejami lipowymi. Umieszczono w nim również polanę ze stawem oraz kort tenisowy. Ważną częścią założenia były też ogrody wraz ze szklarniami.
Pałac w Nawrze stanowił ważny ośrodek życia politycznego, społecznego i kulturalnego Pomorza Nadwiślańskiego. Chlubą nawrzańskiego pałacu była także biblioteka, jedna z największych na obszarze Pomorza Nadwiślańskiego.
Stopniowy upadek pałacu w Nawrze rozpoczął się wraz z wybuchem II wojny światowej, zajęciem go w 1940 r. przez Niemców oraz wysiedleniem rodziny Sczanieckich do Chełmży. Po wojnie, budynek na krótko należał do Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, następnie PGR-u, a od 1974 r. Zakładu Doświadczalnego Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin.
W 2020 r. decyzją spadkobierców rodziny Sczanieckich założenie pałacowo-parkowe zostało przekazane samorządowi województwa kujawsko-pomorskiemu z przeznaczeniem na utworzenie „Muzeum Ziemiaństwa im. rodziny Sczanieckich w Nawrze”.
Dwór w Zadusznikach
Zaduszniki, gmina Wielgie, powiat lipnowski
Pałac w Zadusznikach, fot. Andrzej Goiński dla UMWKP
Zaduszniki to niewielka miejscowość położona w powiecie lipnowskim, w gminie Wielgie. Jej dzieje sięgają XIV w., gdy była m.in. własnością zakonu cystersów. Lata największego rozwoju przypadają na poł. XIX w., gdy dobra nabył Hipolit Dunin-Wąsowicz. Od tego czasu Zaduszniki stały się jednym z największych majątków w ziemi dobrzyńskiej. Stan ten zasadniczo utrzymywał się do wybuchu II wojny światowej. Po niej majątek został znacjonalizowany. Najważniejszym zabytkiem jest późnoklasycystyczny dwór wzniesiony na planie prostokąta w 3 ćw. XIX w. Część środkowa dworu jest parterowa, skrzydła zaś piętrowe. Po wojnie w budynku urządzono szkołę, która funkcjonuje tam do dziś. Rezydencję otacza park krajobrazowy z 2 poł. XIX przez który przepływa tzw. Święty Strumień.