Kanał Bydgoski
Bydgoszcz / powiat bydgoski / powiat nakielski
Jedna ze śluz na Kanale Bydgoskim, fot. Tomasz Czachorowski dla UMWKP
To licząca blisko 25 km sztuczna droga wodna, łącząca Brdę i Noteć, a więc dopływy dwóch największych rzek w Polsce: Wisły i Odry. Jest najstarszym śródlądowym kanałem wodnym w Polsce, który zachował znaczenie transportowe jako część Międzynarodowej Drogi Wodnej E-70.
Wybudowany została po I rozbiorze Polski (1773-1774 r.), przyczyniając się do znaczącego rozwoju gospodarczego, przestrzenno-architektonicznego i demograficznego Bydgoszczy. Do miasta przybywali wówczas robotnicy, urzędnicy, inżynierowie oraz inni specjaliści pracujący przy nowej infrastrukturze. Kanał służył m.in. do spławiania drewna, co przełożyło się na wzrosty w przemyśle drzewnym i meblarskim, a także do wymian handlowych. Największej przebudowy doczekał się w latach 1910-1915, gdy go poszerzono i pogłębiono, a także przekopano nowy odcinek prowadzący przez śluzy Czyżkówko i Okole. Z użycia wyłączono wtedy pierwotną nitkę szlaku, zwaną dziś Starym Kanałem Bydgoskim.
Dziś jest nieodłącznym elementem bydgoskiego krajobrazu. Miasto jest dzięki niemu bogate w malownicze panoramy tworzone przez architekturę waterfront (w pobliżu zbiorników wodnych). Wzdłuż Starego Kanału Bydgoskiego powstał park, a ciągnące się równolegle do prostych odcinków wody alejki zachęcają do spacerów, sportowych aktywności, zabaw. Tereny kanału i okolic stały się także ostoją dla wielu gatunków roślin i zwierząt, przyciągając wędkarzy i ornitologów.
Szerzej z historią i specyfiką akwenu można się zapoznać w Muzeum Kanału Bydgoskiego przy ul. Staroszkolnej w Bydgoszczy.
Wielki Kanał Brdy
Fojutowo, gmina Tuchola, powiat tucholski
Akwedukt w Fojutowie, fot. Daniel Pach dla UMWKP
Historia tego przeszło 30-kilometrowego odcinka wodnego sięga połowy XIX w. Po wykarczowaniu przez Prusaków dużych połaci lasów na terenach obecnego pogranicza województwa kujawsko-pomorskiego i pomorskiego w okolicach Czerska, tamtejsze bory przeistoczyły się w rozległe łąki, zwane Łąkami Czerskimi.
Na powstałych w ten sposób obszarach założono pola uprawne zbóż niezbędnych do zaspokojenia potrzeb armii pruskiej. Przekształcone ziemie wymagały jednak większego nawodnienia. W tym celu w 1848 r. na terenie obecnej miejscowości Mylof (zwanej również Zaporą) wybudowano na rzece Brdzie zaporę, spiętrzającą wodę do 12 metrów. Jej część następnie puszczono płaskim, sztucznie utworzonym rowem o konstrukcji ziemnej i długości ponad 30 km aż do mniejszych rowów, nawadniających wspomniane łąki. Jednocześnie szeroki i spokojny Wielki Kanał Brdy stał się także dobrym traktem spławiania drewna pozyskanego z wycinki, a energia wody spadającej z niego w miejscu ponownego złączenia z nurtem Brdy, na wysokości osady Zielonka, umożliwiła budowę niewielkiej elektrowni.
Budowa Wielkiego Kanału Brdy napotkała jednak po drodze naturalne przeszkody –mniejsze rzeczki, których bieg przecinał wytyczoną trasę. Aby pogodzić istniejące cieki z nowym, wzorem starożytnych Rzymian wybudowano trzy akwedukty, czyli wodne „skrzyżowania”. Największy z nich znajduje się w Fojutowie. Konstrukcję o szerokości 75 m wybudowano z cegły i kamienia, stosując zaprawę z wapiennej waty szklanej i lepiku. Wąskim, półkoliście sklepionym tunelem przepływa pod Wielkim Kanałem Brdy Czerska Struga. Kilka kilometrów dalej w podobny sposób kanał krzyżuje się z rzeką Węgornia (akwedukt Radonek) i ciekim łączącym jeziora Grzybiec i Białe (akwedukt Klocek).
Dziś Wielki Kanał Brdy jest przede wszystkim popularnym szlakiem kajakowym, a jego głównym punktem jest Fojutowo, które z tutejszego akweduktu uczyniło obleganą latem atrakcję turystyczną.