Opublikowano 08 kwietnia 2022
Kto choć raz był w Ciechocinku, musiał natknąć się na afisz reklamujący występ słynnego Don Vasyla i jego zespołu prezentującego pieśni i tańce cygańskie. To właśnie w tej niewielkiej miejscowości uzdrowiskowej, z inicjatywy wymienionego ciechocinianina, narodziła się idea Międzynarodowego Festiwalu Piosenki i Kultury Romów. Pierwsza edycja odbyła się w 1997 r. w zabytkowej muszli koncertowej w Parku Zdrojowym i była powtarzana przez kolejne dziesięć lat, od 2001 r. w nowej lokalizacji na stadionie miejskim „Zdrój”. Po kilkuletnim przystanku w mazowieckim Glinojecku, festiwal powrócił do Ciechocinka w 2012 r., stając się jednym z najważniejszych cyklicznych wydarzeń organizowanych na kujawskiej ziemi. Transmisje festiwalu w telewizji publicznej przyciągają co roku ponad dwa miliony widzów.
Plakat jednej z edycji Festiwalu Piosenki i Kultury Romów
fot. Daniel Pach dla UMWKP
Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 r. na terenie województwa kujawsko-pomorskiego mieszkało ponad tysiąc z siedemnastu tysięcy zarejestrowanych w Polsce Romów. Największe skupiska znajdują się w Bydgoszczy, Włocławku, Tucholi, Świeciu, Aleksandrowie Kujawskim i Inowrocławiu.
PAPUSZA
Z naszym regionem związana była m.in. Bronisława Wajs zwana Papuszą. Urodzona w 1908 albo 1910 r. na Lubelszczyźnie lub Zamojszczyźnie nigdy nie pobierała lekcji w szkole. Pisać i czytać nauczyła się samodzielnie. Jako szesnastolatka została żoną harfiarza Dionizego Wajsa, brata jej ojczyma Jana Wajsa. Przed II wojną światową wraz z taborem jeździła po Wołyniu, Podolu i Wileńszczyźnie. Po wojnie przez Mazury i Pomorze trafiła na zachód, ostatecznie zmuszona do osiedlenia się w Gorzowie Wielkopolskim. Od 1981 r. do śmierci w 1987 r. mieszkała u siostry Janiny Zielińskiej w Inowrocławiu. Na tamtejszym cmentarzu Świętego Józefa została pochowana 14 lutego 1987 r. Postać Papuszy uhonorowano nazywając jej imieniem jedną z inowrocławskich ulic.
Jej literacki talent odkrył w 1949 r. Jerzy Ficowski, który podjął się tłumaczenia poezji Papuszy z jezyka romskiego na polski. Oficjalnie zadebiutowała wierszami w „Nowej Kulturze” i „Twórczości” w 1951 r. Od 1962 r. należała do Związku Literatów Polskich. Jej poezję przekładano na języki: niemiecki, angielski, francuski, hiszpański, szwedzki i włoski. Za swoją twórczość zapłaciła cenę w postaci choroby psychicznej, która była następstwem szykan i odrzucenia przez środowisko romskie, zarzucające jej ujawnianie tajemnic kulturowych.
fot. PAP/Zbigniew Staszyszyn
fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe
Pola Negri
Romskie korzenie ma również Apolonia Chałupiec z Lipna, czyli niezapomniana Pola Negri. Urodzona w 1897 r. jako córka Polki Eleonory Kelczewskiej i słowackiego Roma Jerzego Chałupca od dziecka przejawiała talent aktorski. Zadebiutowała w teatrze w wieku piętnastu lat rolą Anieli w Ślubach Panieńskich w warszawskim Teatrze Małym, a w filmie w 1914 r. w Niewolnikach zmysłów. Wśród polskiej filmografii aktorki znalazły się także produkcje Żona, Studenci, Bestia, Tajemnice Warszawy. W 1917 r. wyjechała do Berlina, gdzie nawiązała współpracę z Ernstem Lubitschem, która za sprawą filmów takich jak Oczy Mumii Ma, Carmen, Madame du Barry, Sumurun otworzyła jej drzwi do kariery w Hollywood. W Stanach Zjednoczonych szybko została gwiazdą kina niemego, występując m.in. w Hiszpańskiej tancerce, Cesarzowej, Hotelu Imperial, Miłości aktorki. Poza kolejnymi kreacjami filmowymi mówiono także o burzliwym życiu prywatnym aktorki, przypisując jej romanse m.in. z Charliem Chaplinem i Rudolfem Valentino.
Kres kariery Poli Negri nastąpił wraz z udźwiękowieniem filmów: przeszkodą okazał się jej niski, chrapliwy głos i polski akcent, a także cenzura obyczajowa, w ramach której w amerykańskim kinie nie było miejsca dla ról femme fatale, z jakich słynęła lipnianka.
W latach 30. wróciła więc do Europy, gdzie zagrała w jeszcze kilku niemieckich filmach. Przed wojną ponownie trafiła do Stanów, ale jej kariera nigdy nie odzyskała dawnego blasku. Zagrała w pojedynczych filmach, utrzymując się głównie z dochodów własnej firmy maklerskiej, co pozwoliło jej na spędzenie reszty życia w dostatku. Zmarła w 1987 r. w San Antonio w Teksasie.
Organizacje w regionie utworzone w celu popularyzacji kultury romskiej:
Europejskie Towarzystwo Edukacji i Kultury Romów
Międzynarodowe Stowarzyszenie Twórców Romskich w Polsce „Roma”
Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe Kobiet Romskich Otwarte Drzwi – Pirade Wudara
Stowarzyszenie Kultury i Integracji Romów „Nasz Świat – Jamaro Sveto”
Stowarzyszenie Mniejszości Narodowej Romów „Roma-Union”