Pejzaże kulturowe: powiat radziejowski IV
Uzbrojeni po łokcie
Król Władysław Łokietek i ściśle z nim związana bitwa pod Płowcami, to dwa kluczowe wyróżniki historyczne do których odwołują się i nawiązują mieszkańcy i instytucje powiatu radziejowskiego. Przybliżmy w związku z tym burzliwe losy władcy, uwypuklając zarówno jego związki z Radziejowem, podkreślając walkę z wojskami krzyżackimi na polach pod Płowcami oraz prezentując współczesne ślady pamięci o tym wydarzeniu i postaci jednego z najwybitniejszych władców Polski.
z kujaw na tron
Z Kujawami związany był od najmłodszych lat. Urodził się jako syn księcia Kazimierza I kujawskiego, a następnie sam został księciem na Kujawach brzeskich i Dobrzyniu. Kujawy wymienione są też w jego królewskiej intytulacji brzmiącej „Władysław, z Bożej łaski król Polski, ziemi krakowskiej, sandomierskiej, łęczyckiej, sieradzkiej i Kujaw, pan i dziedzic Pomorza”. Zanim jednak 20 stycznia 1320 r. został koronowany w Gnieźnie na króla Polski, musiał przejść długą drogę, naznaczoną także porażkami, by dokonać zjednoczenia ziem polskich i wystarać się u papieża o koronę. Skuteczność w tym zakresie świadczy o mądrej polityce i prawdziwej wielkości tego władcy, niezależnie od tego, czy jego przydomek miał świadczyć o niezbyt imponującym wzroście, czy też jak chcą niektórzy, prześmiewczo opisywał jego wygórowane polityczne ambicje, jako osoby początkowo władającej jedynie niewielkim księstwem.
Władysław od młodych lat przygotowywał się do rządów, najpierw po śmierci ojca pod opieką matki, a następnie współrządząc z braćmi. Po śmierci w 1288 r. Leszka Czarnego Łokietek rozpoczął walkę o władzę w Krakowie. W 1289 r. na krótko objął nawet tam tron książęcy, ale jeszcze w tym samym roku musiał stamtąd uciekać. Nie zaprzestał jednak starań by wciąż budować swoją silną pozycję, tym razem próbując opanować Kraków przy pomocy węgierskiej. Finałem tych starań była wówczas jednak jego przegrana z oddziałami czeskimi i konieczność zawarcia w 1292 r. ugody, zaniechania walk o Małopolskę oraz złożenia hołdu Wacławowi II. Od tego momentu Łokietek musiał sprzymierzyć się z księciem wielkopolskim Przemysłem II, by razem stawić czoła czeskiemu władcy. W tym okresie Władysław poślubił też księżną kaliską Jadwigę, późniejszą królową Polski i matkę ostatniego króla z dynastii Piastów, Kazimierza Wielkiego.
Po śmierci Przemysła II, króla Polski w latach 1295-1296, Łokietek przejął panowanie nad Wielkopolską i Pomorzem, choć pretensje do tych ziem zgłaszał też książę Henryk Głogowczyk. Obaj książęta porozumieli się jednak jeszcze w 1296 r. Rządy w tej dzielnicy nie były jednak łatwe i przeciwko Łokietkowi zawiązała się wewnętrzna opozycja. Nie zdołała ona jednak pozbawić władzy księcia kujawskiego, w przeciwieństwie do króla czeskiego Wacława II, który zmusił go w 1299 r. do ucieczki z kraju. Nie ma pewności, gdzie Władysław przebywał przez kolejnych kilka lat. Najczęściej wymienia się jednak Rzym, Ruś Halicką bądź Węgry.
Do kraju wrócił, dzięki pomocy węgierskiej, w 1304 r. W konsolidacji kolejnych ziem pomogła Łokietkowi śmierć w 1305 r. króla czeskiego i polskiego Wacława II, a rok później jego syna Wacława III. Od 1306 r. Władysław zasiadał już na tronie w Krakowie. Nieco większe trudności sprawiało mu objęcie pełnej władzy w Wielkopolsce i na Pomorzu Gdańskim. Kolejne lata trudnych rządów naznaczone były też rywalizacją z Brandenburgią oraz zakonem krzyżackim, który w 1309 r. opanował Pomorze Gdańskie. Książę musiał stawić czoła także wewnętrznej opozycji w Małopolsce oraz Wielkopolsce. Mimo tych trudności, z którymi z czasem skutecznie sobie poradził, rozpoczął jednocześnie starania o uzyskanie papieskiej zgody na królewską koronację. Uzyskał ją w 1319 r. i na początku następnego roku został koronowany w Krakowie na króla Polski. Sukcesem króla było także wytoczenie w 1320 r. procesu zakonowi krzyżackiego, który odbył się w Inowrocławiu i Brześciu Kujawskim. Oskarżeni o bezprawny zabór Pomorza Gdańskiego rycerze zakonni, zostali zmuszeni do jego zwrotu. Wyroku tego niestety wówczas nie wykonano. Monarchia Władysław Łokietka otoczona była wciąż przez wrogie mu Czechy, Brandenburgię i zakon krzyżacki. Sojuszników musiał szukać na Węgrzech i jeszcze w 1320 r. wydał swoją córkę Elżbietę za tamtejszego króla Karola Roberta. Kolejne lata jego rządów to m.in. sojusz z Litwą i małżeństwo jego syna Kazimierza z Aldoną, wojna z Brandenburgią i próba opanowania Mazowsza. To wreszcie walka z Krzyżakami o Kujawy i bitwa pod Płowcami, o której za chwilę. Burzliwe i pełne napięć rządy Łokietka przerwała jego śmierć 2 marca 1333 r. Jego dzieło nie zostało jednak zaprzepaszczone i z sukcesami kontynuował je ostatni król z rodu Piastów, syn Kazimierz Wielki.
przełomowe starcie
Bitwa pod Płowcami, niewielką miejscowością między Radziejowem i Osięcinami, była pierwszym większym starciem pomiędzy wojskami polskimi a zakonnymi. Doszło do niej 27 września 1331 r. Po pierwszym zwycięskim natarciu wojsk polskich na tylną straż wojsk zakonnych zmierzających w kierunku Brześcia Kujawskiego, Krzyżacy przystąpili do kontrofensywy. W trakcie zaciętych walk zginęło wielu rycerzy z obu stron. Przyjmuje się, że bitwa ta de facto nie została rozstrzygnięta, choć z pewnością zatrzymała dalszy pochód wojsk zakonnych.
Miejsce walk na polach między Płowcami a Radziejowem, stało się wielkim cmentarzyskiem poległych rycerzy, na którym jeszcze w XIV w. została ufundowana przez biskupa włocławskiego Macieja z Gołańczy kaplica. Pamięć o tym wydarzeniu nie gasła też w kolejnych stuleciach. O płowieckiej bitwie pisali m.in. Julian Ursyn Niemcewicz i Józef Ignacy Kraszewski, a obrazy upamiętniające to starcie namalowali Feliks Sypniewski i Juliusz Kossak. W 1818 r. postawiono tu głaz narzutowy z napisem, który został jednak zniszczony przez pruskiego zaborcę. Na część Łokietka i jego walk z Krzyżakami Włodzimierz Bełza napisał nawet patriotyczny wiersz, którego przez lata uczyły się dzieci:
Och! szablę jego dobrze poznały,
Pod wsią Płowcami Krzyżackie karki!
A choć na łokieć ledwo wysoki,
Łokietek duchem wzrósł pod obłoki.
Włodzimierz Bełza, Łokietek (fragment)
Na pamiątkę stoczonych walk, w 1931 r., w 600 rocznicę bitwy, usypany został też 20-metrowy kopiec. Został on jednak w okresie II wojny światowej zniszczony przez niemieckiego okupanta, a pochodząca stamtąd ziemia, miała zostać rozsypana na rynku w Osięcinach. Po kolejnych latach, w 1961 r., przy okazji obchodów 1000-lecia państwa polskiego, postawiono pomnik według projektu Stefana Narębskiego.
Mimo tego ważnego upamiętnienia wciąż brakowało jednak pewności gdzie tak naprawdę rozegrała się ta jedna z ważniejszych średniowiecznych bitew. By rozwikłać tę tajemnicę od lat prowadzone są tu różne poszukiwania. W 2021 r. na polach między Płowcami a Radziejowem pojawiła się np. liczna grupa poszukiwaczy z całej Polski. Badania zostały zorganizowane przez Stowarzyszenie Poszukiwawczo-Archeologiczne „GAL”, a efektem były m.in. znalezione groty kusz i fragmenty topora, potwierdzające w pewnym stopniu miejsce toczonych walk. To nie jedyny zresztą przykład fascynacji tym miejscem i związanym z nim wydarzeniem. Bitwa do dziś intryguje i interesuje kolejne pokolenia badaczy i popularyzatorów, czego przykładem choćby poświęcone temu starciu filmy dokumentalne. Płowce i Radziejów znajdują się też naturalnie na trasie popularnego szlaku turystycznego jakim jest „Szlak Piastowski”.
ślady radziejowskie
Przez cały okres, zarówno zabiegów o władzę, jak i samego panowania, w życiu Łokietka i jego rodziny, pojawiał się także Radziejów i najbliższa mu okolica. To w Radziejowie podniesionym przez Władysława do rangi miasta, miała schronić się księżna Jadwiga i przebywać tu wraz z dziećmi w przebraniu mieszczanki, gdy książę musiał w 1299 r. uciekać z kraju. W Radziejowie sam książę ufundował z kolei klasztor franciszkanów, a po bitwie pod Płowcami, jako wotum, także kościół pw. św. Krzyża. Klasztor braci mniejszych do dziś zachował cechy gotyckie i pozostaje najważniejszym zabytkiem w mieście. W kościele znajduje się też tablica informująca o bitwie pod Płowcami i fundatorze świątyni, Władysławie Łokietku.
Klasztor franciszkanów w Radziejowie / franciszkanie-radziejow.pl
średniowieczne show
Tradycja związana z bitwą pod Płowcami i Władysławem Łokietkiem podtrzymywana jest także poprzez corocznie organizowany Jarmark Królewski, będący dla mieszkańców i turystów swoistą żywą lekcją historii. Na tego typu imprezach nie brakuje nigdy średniowiecznych kramów i tańców z epoki, a także walk rycerskich, pokazów i konkursów. Tradycje te kultywowane były i są w dużej mierze chociażby przez Chorągiew Zaciężną Ziemi Radziejowskiej i Chorągiew Pieszą Grodu Radziejów.
Jednym z ważniejszych, corocznych punktów ich działalności jest właśnie udział w inscenizacji bitwy pod Płowcami, gdzie poza samą walką pokazują też m.in. najmłodszym uczestnikom wydarzenia na czym polega ich działalność i rycerski kunszt. 21 sierpnia 2022 r. odbyła się już XIX edycja inscenizacji bitwy pod Płowcami połączona z festynem, gdzie oprócz widowiska historycznego, na uczestników czekały zabawy, koncerty i stoiska gastronomiczne. Dodajmy jeszcze, że członkowie wspomnianej chorągwi nie ograniczają się tylko do Płowiec, uczestnicząc też m.in. w inscenizacjach bitew pod Koronowem i Grunwaldem.
Jarmark Królewski w Radziejowie / Daniel Pach dla UMWKP
królewski patron
Imię króla Władysława Łokietka od 1958 r. nosi Liceum Ogólnokształcące przy radziejowskim Zespole Szkół i Placówek. 27 września 2008 r., w rocznicę bitwy pod Płowcami, na terenie szkoły odsłonięto pomnik władcy. Tego wrześniowego dnia corocznie obchodzony jest tu odtąd Dzień Patrona Szkoły. Łokietek jest poza tym patronem Szkoły Podstawowej w Płowcach. Młodzież z obu placówek w 2022 roku uświetniła Dni Patrona Szkoły w Radziejowie, a uczniowie z Płowiec przygotowali z tej okazji inscenizację legendy o Florianie Szarym.
- Liceum Ogólnokoształcące im. Władysława Łokietka w Radziejowie – strona www
- Liceum Ogólnokoształcące im. Władysława Łokietka w Radziejowie – Facebook
- Szkoła Podstawowa im. Władysława Łokietka w Płowcach – strona www
- Szkoła Podstawowa im. Władysława Łokietka w Płowcach – Facebook
Liceum im. Łokietka w Radziejowie / KPCD
Łokietek jest także patronem ulic w Radziejowie i Osięcinach. Jego przydomkiem nazwano również zajazd w Płowcach, znajdujący się tuż obok pomnika Bitwy pod Płowcami. Na trasie Płowce-Siniarzewo (powiat aleksandrowski), odbyło się także kilkanaście edycji półmaratonu pod nazwą „Bieg Łokietka”.
