Pejzaże kulturowe: powiat brodnicki I
Cień
kobiet
Podróżując turystycznym szlakiem powiatu brodnickiego możemy rozważyć kilka „ścieżek” zwiedzania. Poruszać się trajektorią opuszczonych dworów, obiektów sakralnych czy popularnych w sezonie letnim jezior, kąpielisk. Bez względu na to jaki szlak narracyjny wybierzemy, obecność dwóch wyjątkowych kobiet będzie towarzyszyć nam niemal na każdym kroku. Marię Karłowską (1865-1935) i Annę Wazównę (1568-1625) dzieliło niemalże 300 lat, natomiast połączyła wielka mądrość i wiara w słuszność swoich działań – co ani w XVI ani w XIX wieku z perspektywy kobiety nie było łatwe.
Koronowana anna
Anna Wazówna urodziła się w 1568 r. jako najmłodsze dziecko Katarzyny Jagiellonki (1526-1583) i króla Szwecji Jana III Wazy (1537-1592), ale historia zapamiętała ją przede wszystkim jako siostrę Zygmunta III Wazy (1566-1632). Kiedy pierwszy raz przyjechała z bratem Zygmuntem do kraju swojej matki, miała wówczas 19 lat. Zygmunt został wtedy wybrany na króla Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W pierwszych latach po przybyciu do Polski Anna towarzyszyła mu służąc radą i wspierając jego dążenia.
Rodzeństwo wychowywane było w wierzę katolickiej, w której Zygmunt pozostał, natomiast Anna konwertowała do wiary luterańskiej. Jawnie patronowała swoim przekonaniom przez co z czasem stała się osobą niepożądaną na katolickim dworze brata. W 1604 r. Zygmunt nadał jej starostwo brodnickie, a w 1611 r. golubskie, umożliwiając jej w ten sposób swobodę działania i niezależność. Od tego czasu mieszkała na przemian w Brodnicy i Golubiu. W kronikach zapisała się jako dobry administrator. Zleciła wyremontowanie krzyżackich zamków w Brodnicy i Golubiu, w rezultacie dodając rezydencjom renesansowych cech.
Anna z dużym zamiłowaniem zajmowała się ogrodnictwem. Sprowadzała i hodowała różne rzadkie i nie znane w Polsce rośliny. Interesowała się sztuką lekarską i propagowała ziołolecznictwo, sama przygotowywała leki. Dzięki jej pomocy pieniężnej ukazał się „Zielnik” profesora Akademii Krakowskiej Szymona Syreniusza, który był w Polsce używany do końca XVIII wieku. Legenda mówi, że uczyła miejscowych wykorzystywania roślin w medycynie i kuchni, z jej inicjatywy założono ogród przy zamku w Brodnicy i Golubiu. Na jej pierwszym sarkofagu napisano, że była „apteką chorych”.
Obecnie w piwnicach zamku krzyżackiego w Brodnicy zlokalizowane są wystawy stałe i czasowe, natomiast wieża zamkowa jest punktem widokowym o wysokości 54 m., z którego można podziwiać panoramę miasta (jest to najwyższa gotycka wieża na wschód od Wisły). Na polecenie Wazówny zmieniono wierzchołek wieży zamkowej i zainstalowano na nim chorągiewkę z herbami: Wazów, Gotlandii, Szwecji oraz datą 1616 i inicjałami „AP” (Anna Princeps).
Ku upamiętnieniu starościny, w Brodnicy założono park jej imienia, który rozciąga się od ulicy Zamkowej przez pozostałości murów zamkowych, aż po Drwęcę i fosę.
Park Anny Wazówny w Brodnicy, fot. KPCD
Vis-à-vis zamku krzyżackiego i parku Wazówny znajduję się pałac starostów brodnickich, który swoją obecną nazwę zawdzięczą najsłynniejszej mieszkance. Pałac Anny Wazówny został wzniesiony, na miejscu gotyckiej budowli, w latach 60. XVI w. z inicjatywy ówczesnego starosty Rafała Działyńskiego. Powodem wzniesienia rezydencji był pożar zamku krzyżackiego w 1550 r., – dotychczasowej siedziby władz brodnickich.
Szwedzka królewna zainicjowała powiększenie i przebudowę pałacu, na wzór pałaców skandynawskich, aby przypominał jej o rodzinnych stronach. Podpalony przez żołnierzy radzieckich doszczętnie spłonął w styczniu 1945 r. Odbudowany w latach 1960-70 z przeznaczeniem dla Powiatowego Domu Kultury i biblioteki. Od 1986 roku był siedzibą Muzeum Regionalnego w Brodnicy. Obecnie znajduję się w nim siedziba Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej im. Ignacego Łyskowskiego.
Przed wejściem do pałacu, w 2005r r. odsłonięto 4 metrowy, mosiężny pomnik Wazówny. Jego projekt opracował i zrealizował rzeźbiarz Ryszard Kaczor z Grudziądza.
Pomnik Anny Wazówny w Brodnicy, fot. KPCD
Anna Wazówna do końca swoich dni pozostała luteranką. Zmarła na zamku w Brodnicy 6 lutego 1625 r. w wieku 57 lat. Choć jako siostra króla powinna zostać pochowana w katedrze na Wawelu, do końca swoich dni pozostała zadeklarowaną luteranką, więc na katolicki pogrzeb zgodę musiał wyrazić papież. Ponieważ był temu przeciwny, ciało Wazówny pochowano w podziemiach zamku w Brodnicy. Dopiero po 11 latach jej bratankowi, Władysławowi IV, udało się zapewnić godziwy pochówek królewny. Na miejsce wiecznego spoczynku wybrano kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu- ówczesnym zborze ewangelickim.
Problemy zdrowotne z którymi Anna borykała się przez całe życie nie przeszkodziły jej w zdobyciu wysokiego/starannego wykształcenia. Była poliglotką, interesowała ją historia, botanika i teologia. Sprawowała mecenat nad wieloma artystami. Wyjątkową formą pielęgnowania pamięci o Annie Wazównie jest mural powstały w 2020 r. na ścianie szczytowej kamienicy przy ulicy Paderewskiego nr 2 w Brodnicy. Autorem projektu jest grafik Wiktor Konopacki a wykonawcą Agata Wilkowska.
Ślady Anny Wazówny prowadzą również do Gorczenicy, gdzie można zwiedzić szkołę podstawową jej imienia i obejrzeć portret królewny namalowany przez Mieczysława Saar.
W przekonaniu, że pamięć o Wazównie w powiecie Brodnickim jest wciąż pielęgnowana utwierdza nas również, organizowany już przeszło od 10 lat, bieg jej imienia „DYCHA ANNY WAZÓWNY”.
Wyjątkowo hucznym wydarzeniem w 2018 r. była 450. rocznica urodzin Anny Wazówny. Na mieszkańców regionu czekało sporo atrakcji m.in. liczne prelekcje, konkursy, wystawy, jarmark ekologiczny w Brodnicy oraz obchody imienin królewny na zamku w Golubiu Dobrzyniu.
„Anna Wazówna – Królewna niezwykła” – film promocyjny
warto zobaczyć:
błogosławiona maria
Maria Karłowska, powszechnie znana również jako Matka Karłowska, urodziła się w Słupówce (w powiecie nakielskim), wychowała w Poznaniu, natomiast jej społeczna i reedukacyjna działalności nie miały granic terytorialnych.
Bł. Maria Karłowska (1865-1935) swoje życie poświęciła ratowaniu zagubionych kobiet. Założyła dziewięć ośrodków, pod nazwą Domów Dobrego Pasterza, w których opiekę i pomoc znalazły kobiety z marginesu społecznego. Podejmowała również pracę na oddziałach szpitalnych dla wenerycznie chorych. Założyła Zgromadzenie Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej. Była wzorem patriotyzmu i cenioną społeczniczką. W 1928 r. została odznaczona przez prezydenta Ignacego Mościckiego Złotym Krzyżem Zasługi za pracę społeczną i szerzone dobro na rzecz Kościoła i Ojczyzny. Obecna jest w swoich relikwiach nie tylko w polskich świątyniach, ale również w różnych częściach świata. Beatyfikowana zastała 6 czerwca 1997 r. przez Jan Pawła II pod Wielką Krokwią w Zakopanem.
W 25. rocznice beatyfikacji Marii Karłowskiej, przypadającą w 2022 r. utworzony został Szlak jej imienia, którego celem jest szerzenie kultu. Wyszczególniono 4 miejsca szczególne ważne dla historii jej życia:
- Kościół pw. św. Katarzyny i bł. Marii Karłowskiej w Smogulcu – miejsce chrztu bł. Marii Karłowskiej
- Dom Macierzysty Zgromadzenia Sióstr Pasterek na ulicy Piątkowskiej 148 w Poznaniu
- Dom zakonny Sióstr Pasterek w Pniewitem k. Lisewa– miejsce śmierci Błogosławionej
- Sanktuarium bł. Matki Marii w Jabłonowie-Zamku
Celem ustanowienia Szlaku jest szerzenie kultu bł. Marii Karłowskiej poprzez zmotywowanie ludzi do odwiedzenia miejsc związanych z jej życiem. Aby zdobyć szlak należy odebrać „paszport pielgrzyma”, odwiedzić wszystkie punkty i w każdym z tych miejsc potwierdź obecność pieczątką. Na koniec istnieje możliwość odebrania certyfikatu. Ostatnim punktem szlaku jest Sanktuarium, które mieści się w neogotyckim XIX-wiecznym pałacu w Jabłonowie-Zamku, dawnej rezydencji rodziny Narzymskich, powstałej z inicjatywy Stefana Narzymskiego (1807-1868). Neogotycki pałac wybudowany został w latach 1854-1859, wg. projektu berlińskiego architekta Friedricha Augusta Stueler, ucznia Karla Friedricha Schinkla.
Pałac Narzymskich w Jabłonowie Pomorskim, fot. KPCD
16 lipca 1933 r. Pałac został zakupiony przez Matkę Marię Karłowską w celu ustanowenia w nim siedziby Domu Generalnego Zgromadzenia Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej. Matka Karłowska planowała założenia tam szkoły gospodarczej dla dziewcząt, ale po jej śmierci te plany upadły. Pałac zaadaptowano na klasztor.
Zgodnie z życzeniem Matki Marii, które wyraziła pisząc na pocztówce przedstawiającej pałac jabłonowski: „Ostatnią moją wolą jest tu spocząć”- została pochowana w Jabłonowie. Początkowo obok kościoła pw. św. Wojciecha (28.03.1935 r.)
Kościół św. Wojciecha w Jabłonowie Pomorskim, fot. KPCD
A 31 sierpnia 1935 roku po przygotowaniu krypty pod prezbiterium kaplicy pochowana została w grobowcu w pałacu. Grobowiec otacza wieniec owieczek, symbol wypowiedzianych przez Matkę słów: „Będziecie otaczać mnie po śmierci tak, jak otaczacie mnie za życia”.
Pałac Narzymskich w Jabłonowie Pomorskim, fot. KPCD
Przy Sanktuarium Bł. Marii Karłowskiej w Jabłonowie-Zamku znajduje się mała Sala Pamięci. Zgromadzone tam pamiątki obrazują życie i dzieło apostolskie Błogosławionej od początków, a więc od środowiska rodzinnego i zakorzenienia w ziemi rodzinnej aż po chwałę Ołtarzy i rozwój kultu Matki Karłowskiej jako Błogosławionej. Są to m.in.: fotografie rodziców i rodzeństwa; książka do nabożeństwa tzw. Dunin, podręczniki szkolne, robótka jej mamy Eugenii; katalog zakładu krawieckiego, w którym Maria pracowała, kleszcze opłatkarskie z 1917 r., własnoręcznie malowane filiżanki.
Bł. Maria od 2009 r. jest patronką Jabłonowa Pomorskiego, jej wizerunki możemy spotkać nie tylko podczas dedykowanego szlaku, ale również w przestrzeni miejskiej. Z okazji setnej rocznicy odzyskania niepodległości, w 2018 r. w parku u zbiegu ul. Mostowej i Wigury odsłonięty został pomnik jej pamięci.
Pomnik przedstawia scenę pouczania. Zgodnie z założeniem twórców, każdy przypadkowych przechodzień może „przyłączyć się” do kontemplowania przesłania bł. Matki Karłowskiej: „Pokładaj zawsze nadzieję w Bogu, który chce ci pomóc, bo jest dobry; i umie, bo jest mądry; i może, bo jest wszechmocny”.
Projekt pomnika stworzył Adam Kuba Matejkowski, artysta rzeźbiarz z Warszawy, który od kilkunastu lat mieszka we wsi Płowęż w gminie Jabłonowo Pomorskie.
