Pejzaże kulturowe: powiat brodnicki I
Cień
kobiet
Podróżując turystycznym szlakiem powiatu brodnickiego możemy rozważyć kilka „ścieżek” zwiedzania. Poruszać się trajektorią opuszczonych dworów, obiektów sakralnych czy popularnych w sezonie letnim jezior, kąpielisk. Bez względu na to jaki szlak narracyjny wybierzemy, obecność dwóch wyjątkowych kobiet będzie towarzyszyć nam niemal na każdym kroku. Marię Karłowską (1865-1935) i Annę Wazównę (1568-1625) dzieliło niemalże 300 lat, natomiast połączyła wielka mądrość i wiara w słuszność swoich działań – co ani w XVI ani w XIX wieku z perspektywy kobiety nie było łatwe.
Koronowana anna
Anna Wazówna urodziła się w 1568 r. jako najmłodsze dziecko Katarzyny Jagiellonki (1526-1583) i króla Szwecji Jana III Wazy (1537-1592), ale historia zapamiętała ją przede wszystkim jako siostrę Zygmunta III Wazy (1566-1632). Kiedy pierwszy raz przyjechała z bratem Zygmuntem do kraju swojej matki, miała wówczas 19 lat. Zygmunt został wtedy wybrany na króla Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W pierwszych latach po przybyciu do Polski Anna towarzyszyła mu służąc radą i wspierając jego dążenia.
Rodzeństwo wychowywane było w wierzę katolickiej, w której Zygmunt pozostał, natomiast Anna konwertowała do wiary luterańskiej. Jawnie patronowała swoim przekonaniom przez co z czasem stała się osobą niepożądaną na katolickim dworze brata. W 1604 r. Zygmunt nadał jej starostwo brodnickie, a w 1611 r. golubskie, umożliwiając jej w ten sposób swobodę działania i niezależność. Od tego czasu mieszkała na przemian w Brodnicy i Golubiu. W kronikach zapisała się jako dobry administrator. Zleciła wyremontowanie krzyżackich zamków w Brodnicy i Golubiu, w rezultacie dodając rezydencjom renesansowych cech.
![](http://kpcd.com.pl/wp-content/uploads/2023/10/27508612253_0cbdd4c240_c.jpg)
Anna z dużym zamiłowaniem zajmowała się ogrodnictwem. Sprowadzała i hodowała różne rzadkie i nie znane w Polsce rośliny. Interesowała się sztuką lekarską i propagowała ziołolecznictwo, sama przygotowywała leki. Dzięki jej pomocy pieniężnej ukazał się „Zielnik” profesora Akademii Krakowskiej Szymona Syreniusza, który był w Polsce używany do końca XVIII wieku. Legenda mówi, że uczyła miejscowych wykorzystywania roślin w medycynie i kuchni, z jej inicjatywy założono ogród przy zamku w Brodnicy i Golubiu. Na jej pierwszym sarkofagu napisano, że była „apteką chorych”.
![](http://kpcd.com.pl/wp-content/uploads/2023/09/IMG_20230312_160513-scaled.jpg)
Obecnie w piwnicach zamku krzyżackiego w Brodnicy zlokalizowane są wystawy stałe i czasowe, natomiast wieża zamkowa jest punktem widokowym o wysokości 54 m., z którego można podziwiać panoramę miasta (jest to najwyższa gotycka wieża na wschód od Wisły). Na polecenie Wazówny zmieniono wierzchołek wieży zamkowej i zainstalowano na nim chorągiewkę z herbami: Wazów, Gotlandii, Szwecji oraz datą 1616 i inicjałami „AP” (Anna Princeps).
![](http://kpcd.com.pl/wp-content/uploads/2023/09/IMG_2106-768x1024.jpg)
Ku upamiętnieniu starościny, w Brodnicy założono park jej imienia, który rozciąga się od ulicy Zamkowej przez pozostałości murów zamkowych, aż po Drwęcę i fosę.
Park Anny Wazówny w Brodnicy, fot. KPCD
Vis-à-vis zamku krzyżackiego i parku Wazówny znajduję się pałac starostów brodnickich, który swoją obecną nazwę zawdzięczą najsłynniejszej mieszkance. Pałac Anny Wazówny został wzniesiony, na miejscu gotyckiej budowli, w latach 60. XVI w. z inicjatywy ówczesnego starosty Rafała Działyńskiego. Powodem wzniesienia rezydencji był pożar zamku krzyżackiego w 1550 r., – dotychczasowej siedziby władz brodnickich.
Szwedzka królewna zainicjowała powiększenie i przebudowę pałacu, na wzór pałaców skandynawskich, aby przypominał jej o rodzinnych stronach. Podpalony przez żołnierzy radzieckich doszczętnie spłonął w styczniu 1945 r. Odbudowany w latach 1960-70 z przeznaczeniem dla Powiatowego Domu Kultury i biblioteki. Od 1986 roku był siedzibą Muzeum Regionalnego w Brodnicy. Obecnie znajduję się w nim siedziba Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej im. Ignacego Łyskowskiego.
Przed wejściem do pałacu, w 2005r r. odsłonięto 4 metrowy, mosiężny pomnik Wazówny. Jego projekt opracował i zrealizował rzeźbiarz Ryszard Kaczor z Grudziądza.
Pomnik Anny Wazówny w Brodnicy, fot. KPCD
Anna Wazówna do końca swoich dni pozostała luteranką. Zmarła na zamku w Brodnicy 6 lutego 1625 r. w wieku 57 lat. Choć jako siostra króla powinna zostać pochowana w katedrze na Wawelu, do końca swoich dni pozostała zadeklarowaną luteranką, więc na katolicki pogrzeb zgodę musiał wyrazić papież. Ponieważ był temu przeciwny, ciało Wazówny pochowano w podziemiach zamku w Brodnicy. Dopiero po 11 latach jej bratankowi, Władysławowi IV, udało się zapewnić godziwy pochówek królewny. Na miejsce wiecznego spoczynku wybrano kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu- ówczesnym zborze ewangelickim.
Problemy zdrowotne z którymi Anna borykała się przez całe życie nie przeszkodziły jej w zdobyciu wysokiego/starannego wykształcenia. Była poliglotką, interesowała ją historia, botanika i teologia. Sprawowała mecenat nad wieloma artystami. Wyjątkową formą pielęgnowania pamięci o Annie Wazównie jest mural powstały w 2020 r. na ścianie szczytowej kamienicy przy ulicy Paderewskiego nr 2 w Brodnicy. Autorem projektu jest grafik Wiktor Konopacki a wykonawcą Agata Wilkowska.
![](http://kpcd.com.pl/wp-content/uploads/2023/09/JK1A3573-1-scaled.jpg)
Ślady Anny Wazówny prowadzą również do Gorczenicy, gdzie można zwiedzić szkołę podstawową jej imienia i obejrzeć portret królewny namalowany przez Mieczysława Saar.
W przekonaniu, że pamięć o Wazównie w powiecie Brodnickim jest wciąż pielęgnowana utwierdza nas również, organizowany już przeszło od 10 lat, bieg jej imienia „DYCHA ANNY WAZÓWNY”.
Wyjątkowo hucznym wydarzeniem w 2018 r. była 450. rocznica urodzin Anny Wazówny. Na mieszkańców regionu czekało sporo atrakcji m.in. liczne prelekcje, konkursy, wystawy, jarmark ekologiczny w Brodnicy oraz obchody imienin królewny na zamku w Golubiu Dobrzyniu.
„Anna Wazówna – Królewna niezwykła” – film promocyjny
warto zobaczyć:
błogosławiona maria
Maria Karłowska, powszechnie znana również jako Matka Karłowska, urodziła się w Słupówce (w powiecie nakielskim), wychowała w Poznaniu, natomiast jej społeczna i reedukacyjna działalności nie miały granic terytorialnych.
Bł. Maria Karłowska (1865-1935) swoje życie poświęciła ratowaniu zagubionych kobiet. Założyła dziewięć ośrodków, pod nazwą Domów Dobrego Pasterza, w których opiekę i pomoc znalazły kobiety z marginesu społecznego. Podejmowała również pracę na oddziałach szpitalnych dla wenerycznie chorych. Założyła Zgromadzenie Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej. Była wzorem patriotyzmu i cenioną społeczniczką. W 1928 r. została odznaczona przez prezydenta Ignacego Mościckiego Złotym Krzyżem Zasługi za pracę społeczną i szerzone dobro na rzecz Kościoła i Ojczyzny. Obecna jest w swoich relikwiach nie tylko w polskich świątyniach, ale również w różnych częściach świata. Beatyfikowana zastała 6 czerwca 1997 r. przez Jan Pawła II pod Wielką Krokwią w Zakopanem.
W 25. rocznice beatyfikacji Marii Karłowskiej, przypadającą w 2022 r. utworzony został Szlak jej imienia, którego celem jest szerzenie kultu. Wyszczególniono 4 miejsca szczególne ważne dla historii jej życia:
- Kościół pw. św. Katarzyny i bł. Marii Karłowskiej w Smogulcu – miejsce chrztu bł. Marii Karłowskiej
- Dom Macierzysty Zgromadzenia Sióstr Pasterek na ulicy Piątkowskiej 148 w Poznaniu
- Dom zakonny Sióstr Pasterek w Pniewitem k. Lisewa– miejsce śmierci Błogosławionej
- Sanktuarium bł. Matki Marii w Jabłonowie-Zamku
![](http://kpcd.com.pl/wp-content/uploads/2023/09/IMG_4342-scaled.jpg)
Celem ustanowienia Szlaku jest szerzenie kultu bł. Marii Karłowskiej poprzez zmotywowanie ludzi do odwiedzenia miejsc związanych z jej życiem. Aby zdobyć szlak należy odebrać „paszport pielgrzyma”, odwiedzić wszystkie punkty i w każdym z tych miejsc potwierdź obecność pieczątką. Na koniec istnieje możliwość odebrania certyfikatu. Ostatnim punktem szlaku jest Sanktuarium, które mieści się w neogotyckim XIX-wiecznym pałacu w Jabłonowie-Zamku, dawnej rezydencji rodziny Narzymskich, powstałej z inicjatywy Stefana Narzymskiego (1807-1868). Neogotycki pałac wybudowany został w latach 1854-1859, wg. projektu berlińskiego architekta Friedricha Augusta Stueler, ucznia Karla Friedricha Schinkla.
Pałac Narzymskich w Jabłonowie Pomorskim, fot. KPCD
16 lipca 1933 r. Pałac został zakupiony przez Matkę Marię Karłowską w celu ustanowenia w nim siedziby Domu Generalnego Zgromadzenia Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej. Matka Karłowska planowała założenia tam szkoły gospodarczej dla dziewcząt, ale po jej śmierci te plany upadły. Pałac zaadaptowano na klasztor.
![](http://kpcd.com.pl/wp-content/uploads/2023/10/JK1A3510-scaled.jpg)
Zgodnie z życzeniem Matki Marii, które wyraziła pisząc na pocztówce przedstawiającej pałac jabłonowski: „Ostatnią moją wolą jest tu spocząć”- została pochowana w Jabłonowie. Początkowo obok kościoła pw. św. Wojciecha (28.03.1935 r.)
Kościół św. Wojciecha w Jabłonowie Pomorskim, fot. KPCD
A 31 sierpnia 1935 roku po przygotowaniu krypty pod prezbiterium kaplicy pochowana została w grobowcu w pałacu. Grobowiec otacza wieniec owieczek, symbol wypowiedzianych przez Matkę słów: „Będziecie otaczać mnie po śmierci tak, jak otaczacie mnie za życia”.
Pałac Narzymskich w Jabłonowie Pomorskim, fot. KPCD
![](http://kpcd.com.pl/wp-content/uploads/2023/10/36778436924_01f8f4979a_k.jpg)
Przy Sanktuarium Bł. Marii Karłowskiej w Jabłonowie-Zamku znajduje się mała Sala Pamięci. Zgromadzone tam pamiątki obrazują życie i dzieło apostolskie Błogosławionej od początków, a więc od środowiska rodzinnego i zakorzenienia w ziemi rodzinnej aż po chwałę Ołtarzy i rozwój kultu Matki Karłowskiej jako Błogosławionej. Są to m.in.: fotografie rodziców i rodzeństwa; książka do nabożeństwa tzw. Dunin, podręczniki szkolne, robótka jej mamy Eugenii; katalog zakładu krawieckiego, w którym Maria pracowała, kleszcze opłatkarskie z 1917 r., własnoręcznie malowane filiżanki.
Bł. Maria od 2009 r. jest patronką Jabłonowa Pomorskiego, jej wizerunki możemy spotkać nie tylko podczas dedykowanego szlaku, ale również w przestrzeni miejskiej. Z okazji setnej rocznicy odzyskania niepodległości, w 2018 r. w parku u zbiegu ul. Mostowej i Wigury odsłonięty został pomnik jej pamięci.
Pomnik przedstawia scenę pouczania. Zgodnie z założeniem twórców, każdy przypadkowych przechodzień może „przyłączyć się” do kontemplowania przesłania bł. Matki Karłowskiej: „Pokładaj zawsze nadzieję w Bogu, który chce ci pomóc, bo jest dobry; i umie, bo jest mądry; i może, bo jest wszechmocny”.
Projekt pomnika stworzył Adam Kuba Matejkowski, artysta rzeźbiarz z Warszawy, który od kilkunastu lat mieszka we wsi Płowęż w gminie Jabłonowo Pomorskie.
![](http://kpcd.com.pl/wp-content/uploads/2023/10/JK1A3552-scaled.jpg)
![](http://kpcd.com.pl/wp-content/uploads/2023/10/JK1A3549-scaled.jpg)