Opublikowano 28 grudnia 2022
SZWAJCER Walenty
(1907 – 1994), nauczyciel, odkrywca osady obronnej w Biskupinie, sołtys wsi Biskupin.
Urodził się 7 lutego 1907 r. w Piastowicach w Wielkopolsce. Ojciec Antoni Schweitzer (wg pierwotnej pisowni) był rolnikiem zarządzającym 40 ha gospodarstwem. Matka Julianna, z domu Świderek, zajmowała się prowadzeniem domu oraz wychowaniem 11 dzieci, najmłodszym był Walenty. W latach 1914-1921 uczęszczał w Piastowicach do jednoklasowej szkoły. W 1920 złożył dokumenty do Państwowego Seminarium Nauczycielskiego w Wągrowcu. W 1923 zdał z wyróżnieniem egzaminy wstępne i rozpoczął tam naukę. Po 5 latach zakończył ją w 1928 roku zdaniem egzaminu dojrzałości – pierwszego egzaminu nauczycielskiego. Uprawnił go on do objęcia stanowiska tymczasowego nauczyciela szkoły powszechnej. Pełne kwalifikacje zawodowe uzyskał 4 kwietnia 1933 roku po zdaniu Praktycznego Egzaminu na Nauczyciela Szkół Publicznych. Stałym nauczycielem publicznych szkół powszechnych został mianowany 26 czerwca 1935 roku, a przysięgę służbową złożył 3 lutego 1937 roku. Pierwszą posadę objął w oddalonych o 10 km od Żnina Gorzycach w tym samym roku, a w roku 1930 w Sarbinowie I. W wyniku postawionego mu przez ZNP ultimatum rozpoczął we wrześni 1932 r. pracę w szkole podstawowej I stopnia w Biskupinie. Od początku pracy w Biskupinie interesował się lokalną historią i legendami. Wraz ze swoimi uczniami odbywał wycieczki w rejon Jeziora Biskupińskiego, a znajdowane na terenie półwyspu zabytki oraz wystające z wody pale zwróciły jego uwagę. O swoich odkryciach zawiadomił poznańskiego badacza Józefa Kostrzewskiego, który przez kolejne lata prowadził w tym miejscu badania wykopaliskowe. Brał w nich udział również Walenty Szwajcer pomagając w oprowadzaniu zwiedzających wykopaliska gości, m.in. Prezydenta RP Ignacego Mościckiego. W sierpniu 1939 r. kierował pracami przy kopaniu rowów strzeleckich, a 1 września tego roku wręczał karty mobilizacyjne powołanym mieszkańcom Biskupina. Po zajęciu wsi przez wojska niemieckie podlegał aresztowi domowemu. Dzięki wsparciu zaprzyjaźnionego Niemca Ericha Rusta dostał pracę w cukrowni w Żninie na stanowisku ekspedienta wytłoków, dzięki czemu uniknął przesiedlenia do Generalnej Guberni. W styczniu 1940 roku został zatrudniony jako urzędnik gospodarczy w majątkach rolnych powiatu żnińskiego: kolejno w Woli, Sarbinowie I i Gogółkowie. Po zakończeniu okupacji niemieckiej powrócił do Biskupina obejmując posadę nauczyciela i organizując lokalne struktury oświaty. Od 1946 r. należał do PPS, a po kongresie zjednoczeniowym z PPR w 1948 roku do PZPR. Poza oprowadzeniem po wykopaliskach biskupińskich prowadził również zajęcia z marksizmu na Archeologicznych Obozach Szkoleniowych organizowanych w Biskupinie z dwuletnią przerwą od 1951 do 1963 roku. Zajmował się również intendenturą ekspedycji, która prowadziła badania już w ramach powołanego w 1950 roku Muzeum w Biskupinie. Nieprawidłowości w prowadzeniu dokumentacji finansowej i nie rejestrowanie wszystkich zakupów były podstawą do postawienia Walentemu Szwajcerowi zarzutu defraudacji i zastosowanie w styczniu 1961 r. tymczasowego aresztu, co spowodowało zawieszenie w służbie nauczycielskiej przez Inspektorat Oświaty w Żninie. Do pracy w szkole przywrócono go we wrześniu 1962 r. W sentencji wyroku sądu na rozprawie, która odbyła się trzy lata po aresztowaniu, stwierdzono jedynie nieporządek w dokumentach finansowych i wycofano wszystkie zarzuty. Stanowisko kierownika szkoły odzyskał dopiero w listopadzie 1967 roku. Po powrocie do szkoły wycofał się z pracy na wykopaliskach. Walenty Szwajcer był osobą angażująca się także w życie społeczne. Dwukrotnie został wybrany sołtysem Biskupina. W 1950 roku został powołany przez Pełnomocnika Powiatowego do Walki z Analfabetyzmem jako nauczyciel kontraktowy w Szkole dla Pracujących w Gąsawie. W 1951 roku był współorganizatorem spółdzielni produkcyjnej w Biskupinie. Dzięki jego staraniom wieś została również zelektryfikowana. Założył również schronisko młodzieżowe, którego był kierownikiem do 1990 r. Za swoje zasługi był wielokrotnie nagradzany, m.in. Złotym Krzyżem Zasług czy Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Walenty Szwajcer zmarł 2 czerwca 1994 r. Został pochowany na cmentarzu w Wenecji, po drugiej stronie Jeziora Biskupińskiego. Jego imię nosi m.in. Biskupińskie Towarzystwo Archeologiczne powołane w 2003 r.
 
Współcześnie w regionie upamiętniony przez:
 
– Biskupińskie Towarzystwo Archeologiczne im. Walentego Szwajcera
 
Opracowane na podstawie:
Walenty Szwajcer, Wiesław Zajączkowski, Biskupin i jego odkrywca, Warszawa 1997.