Praktyki religijne i obrzędowość stanowi ważny element naszego dziedzictwa niematerialnego. Szczególne miejsce zajmują sanktuaria maryjne, do których wędrują pielgrzymi. Sanktuaria mogą mieć znaczenie ponadlokalne (np. Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej na Jasnej Górze), jak i lokalne, uwikłane w miejscową historię i konteksty kulturowe. W naszym regionie jest ponad trzydzieści „świętych miejsc”. Każde z nich stanowi ważny ośrodek religijny i kulturowy. Poza tym, że praktyki religijne związane z kultem maryjnym stanowią szczególny przejaw pobożności to dodatkowo są ważnym elementem budowy tożsamości zbiorowej.
Jednym z ośrodków takiego lokalnego kultu jest dziś Sanktuarium i Klasztor oo. bernardynów w Skępem. A zaczęło się od pewnego cudu…
Za lasami, za jeziorami
Skępe, lokowane na prawie chełmińskim w 1445 r. przez Mikołaja Kościeleckiego h. Ogończyk to niewielkie miasteczko na ziemi dobrzyńskiej położone nad jeziorami, otoczone lasami i polami.
W XIV i XV wieku w okolicach Skępego dochodzi do cudów i objawień Marii Boskiej. Pod koniec XV wieku Mikołaj Kościelecki sprowadza do Wymyślina bernardynów z Koła nad Wartą i funduje klasztor. Ówczesne miasteczko rozwijało się jako ośrodek pątniczy, rzemieślniczy i targowy. Po powstaniu styczniowym miasto traci prawa miejskie, które odzyskuje dopiero w 1997 roku.
Nazwa Skępe (inne historyczne zapisy: Skempe, Skępe, Skąmpe, Skompe, Skąpe) według etymologów należy powiązać z nieurodzajnymi, skąpymi ziemiami lub położeniem na kępie wśród jezior, bagien i moczadeł.
Klasztor i jezioro w Skępem, fot. Daniel Pach dla UMWKP
na początku był cud
Fundacja klasztoru i kościoła oo. Bernardynów w Skępem była związana z objawieniami Matki Bożej w 1495 roku. Zgodnie z tradycją bratanica kasztelana Kościeleckiego, Katarzyna ( lub Zofia) została uzdrowiona za sprawą Matki Bożej, a następnie wyruszyła w podróż w poszukiwaniu figury. Rzeźbiona w drewnie figura została odnaleziona w Poznaniu i trafiła do Skępego. Od tamtego momentu jest otoczona kultem.
W 1896 roku Józef Zieliński na łamach „Tygodnika Ilustrowanego” w następujący sposób opisuje wydarzenia z XV wieku:
„Kasztelan Kościelecki miał córkę imieniem Zofia, która sparaliżowana, żądnej władzy nie miała. Tę, gdy w lektyce niesiono, do świeżą wystawionego przez jej ojca kościółka, naraz otacząjącym ją objawiła, że czuje się zupełnie zdrowa, z lektyki o swojej mocy wysiadła i z podziwianiem tych wszystkich, którzy ją bezwładną znali, dalszą drogę do kościoła piechotą odbyła. Gdy następnie we śnie N. M. Panna jej się ukazała, chcąc się Jej wywdzięczyć za cudowne swoje uzdrowienie, votum uczyniła, że przyozdobi kościół figurą N. Panny.
W tym celu udała się do Poznania i tam u miejscowych snycerzy poszukiwała figury, starając są znaleźć podobną do N. Panny, widzianą we śnie. Gdy wreszcie, po długich, daremnych poszukiwaniach, wątpiąc już, czy taką znajdzie, do jednego snycerka przybyła, a ten otworzył jej szafę ze świętymi figurami do obejrzenia, zdziwił się mocno, spostrzegłszy między niemi jedną N. Maryi Panny, której wcale nie był wykonał. Kościelecka poznała w niej widzianą we śnie N. Pannę. Za statuetkę ofiarowała snycerzowi znaczne pieniądze, których ten jednak przyjąć nie chciał, widząc ten cud Boski, i takową, nic nie przyjąwszy, Kościeleckiej oddał.
Tę statuetkę zabrawszy, przywiozła do Skępego i z wielkim nabożeństwie w kościółku postawionym przez ojca, pomieściła. Odtąd cuda życzyły się mnożyć, napływ pielgrzymów coraz się zwiększył, a rozgłos o N. Pannie Skępskiej po całym kraju się rozniósł”
[J. Zieliński, O Skępem i o cudami słynącej N. M. Pannie Skępskiej, „Tygodnik Ilustrowany” 1896, nr 33, s. 650].
Figura Matki Boskiej Skępskiej, fot. Daniel Pach dla UMWKP
Skarb Skępego
Statua jest z polichromowanego drewna lipowego. Ma 96 cm wysokości. Autorem figury jest nieznany rzeźbiarz pochodzący z XV-wiecznych snycerzy poznańskich. Figura Matki Boskiej Skępskiej to typ Służebnicy Pańskiej, czyli kilkunastoletniej dziewczyny oddanej na służbę do świątyni. W 1755 roku odbyła się uroczystość ukoronowania figury. Do rzeźby wykonano półksiężyc ze srebrnej blachy. Fundatorami złotej korony byli mieszkańcy Skępego i okolic. W 1980 korona została skradziona, a w 1984 roku dokonano uroczystej rekoronacji figury. Statua ta znajduje się w głównym ołtarzu w kościele Ojców Bernardynów w Skępem. Matka Boska Skępska jest patronką par niemogących mieć dzieci.
Wnętrze kościoła oo. Bernardynów w Skępem, fot. KPCD
strażnicy figury
W XV wieku klasztor był drewniany. Budowę murowanego kościoła i klasztoru rozpoczęto w roku 1508-1510. W XVI w. wybudowano kaplicę św. Anny, w podziemiach kryptę grobową, w XVII w. dobudowano chór i część zakrystii, powstaje sklepienie. W XVIII w. w klasztorze rozpoczęto przebudowę zachodniej części korpusu, przedłużono skrzydło klasztorowi ku wschodowi, przebudowano kaplicę św. Anny, dobudowano krużgankowy dziedziniec odpustowy, wzniesiono nową wieżę i przedłużono prezbiterium. W czasach zaboru w klasztorze utworzono seminarium nauczycielskie. Po odzyskaniu niepodległości klasztor powrócił do ojców bernardynów.
Matka Boska Skępska określana jest jako Królowa Kujaw, Mazowsza i Ziemi Dobrzyńskiej. Od XV wieku Skępe jest miejscem pielgrzymek. Obecnie w Święto Matki Boskiej Skępskiej (8 września) do sanktuarium przybywają pątnicy z całej Polski. Jedna z liczniejszych grup pielgrzymów to mieszkańcy Płocka. W 1851 roku miasto nawiedziła epidemia i w podziękowaniu za łaskę ocalenia przysięgli, że każdego roku będą pielgrzymować do Skępego. Pielgrzymowanie do sanktuarium w Skępem to wciąż żywa tradycja, a 8 września to ważne święto dla lokalnej społeczności.
Msza ku czci Matki Boskiej Skępskiej, fot. Daniel Pach dla UMWKP
przy drogach
Wizerunki Matki Boskiej Skępskiej znaleźć można w przydrożnych kapliczkach i krzyżach oraz we współczesnej sztuce nieprofesjonalnej. W XX wieku najbardziej uznane figury ludowe powstawały w rodzinie Miłkowskich. Współcześnie wizerunek Matki Boskiej Skępskiej można podziwiać w muzeach – Muzeum Etnograficznym w Toruniu oraz w Muzeum Etnograficznym przy Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej i Kujawskiej we Włocławku lub w małej architekturze sakralnej.
Szczególnym elementem krzyży i kapliczek przydrożnych w powicie lipnowskim są figury Matki Boskiej Skępskiej. Podróżując po okolicach Lipna i Skępego można znaleźć kilka zadbanych przez lokalną społeczność tego typu kapliczek. Na uwagę zasługuje praca Bożeny Ciesielskiej, która podjęła się trudu udokumentowania i opisania kapliczek gminy Skępe.
Kapliczki z Matką Boską Skępską w Skępem i okolicach, fot. KPCD
Lipnowski szlak matki boskiej skępskiej
1. Kapliczka w Bógzapłaciu
2. Kapliczka w Sarnowie
3. Kapliczka w Kamienicy
4. Kapliczka w Łąkiem
5. Kapliczka w Kierzu
6. Kapliczka w Głęboczku
7. Sanktuarium w Skępem
8. Kapliczki przy ul. Rybackiej i ul. Sierpeckiej
9. Kapliczka w Czarnym Lesie
10. Kapliczka w Czermnie
11. Kapliczka w Gorzeszynie
Sprawdź inne ciekawostki z powiatu lipnowskiego:
Wnętrze kościoła oo. Bernardynów w Skępem, fot. KPCD
