Alfabet: M

MAŃKOWSKI Alfons

Data wpisu 30 listopada 2023

MAŃKOWSKI Alfons

(1870-1941), ksiądz, działacz społeczny, historyk Pomorza.

Urodził się dnia 10 listopada 1870 r. w Kuntersztynie koło Grudziądza. Był synem Jakuba, zamożnego chłopa, i Franciszki z Kamińskich. Uczęszczał do gimnazjum w Grudziądzu, a po jego ukończeniu rozpoczął studia na Seminarium Duchownym w Pelplinie i na Uniwersytecie Jagiellońskim. Święcenia kapłański otrzymał w 1895 r. Do 1920 pracował jako wikary bądź administrator w różnych miejscowościach: Gniew (ok. 1895), Tuchola (ok. 1896), Lembarg (ok. 1897), Nowe (1898-1899), Stara Kiszewa (1899-1900), Sarnowo (ok. 1901), Fordon (1902-1903), Przysiersk (1903-1904), Lubiszewo (1904-1910), Złotowo k. Lubawy (ok. 1910-1920). W latach 1920-1923 był proboszczem w Radzyniu Chełmińskim, a od 1923 do 1940 w Lembargu, pow. brodnicki. W każdej z parafii aktywnie włączał się w działania społeczne oraz narodowe. W Gniewie, Tucholi i Nowem opiekował się towarzystwami przemysłowymi i ludowymi. W 1903 uczestniczył w zjeździe organizacyjnym Związku Towarzystw Polskich w Toruniu. Jako wikarym w Lubiszewie był współzałożycielem i członkiem zarządu Banku Ludowego w Tczewie. W okresie 1910-1918 współpracował z „Gazetą Olsztyńską” i działaczami warmińskimi. Od 1912 był opiekunem Związków Śpiewaczych na Prusy Zachodnie i Warmię. W 1920 uczestniczył w akcji plebiscytowej na terenie Warmii, Mazur i Powiśla. W okresie międzywojennym skupiał się głównie, na działalności naukowej i organizacyjnej. Szczególnie dużo pracy i uwagi poświęcał Towarzystwu Naukowemu w Toruniu, którego był członkiem zwyczajnym od 1897, członkiem dożywotnim od 1913, a od 1925 honorowym. W 1920 wybrano go na redaktora wydawnictw tegoż Towarzystwa. Od 1923 do 1939 pełnił również funkcję jego prezesa. Pełnił również odpowiedzialne funkcje w innych organizacjach naukowych i w instytucjach kościelnych. Był związany m.in. z Polskim Towarzystwem Przyjaciół Nauki, Polską Akademią Umiejętności czy Instytutem Bałtyckim. Opublikował ponad 280 prac i artykułów, w których zajmował się głównie piśmiennictwem i dziejami książki polskiej, polskością Pomorza, historią diecezji chełmińskiej i warmińskiej, biografiami wybitnych ludzi Pomorza, a także osadnictwem i zwyczajami na Pomorzu. Już za życia był doceniany przez współczesnych. Wyrażało się to m.in. nadaniu mu członkostwa honorowego Korporacji Studentów Uniwersytetu Poznańskiego w 1923, w 1925 kiedy został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, czy w 1927 gdy papież Pius XI nadał mu godność prałata domowego. Po wybuchu II wojny światowej został aresztowany przez Niemców w 1939 i zwolniony, następnie znów aresztowany we wrześniu 1940. Został wówczas wywieziony do obozu koncentracyjnego w Stutthofie, gdzie zmarł 12 lutego 1941 r. Po śmierci pochowany był na Zaspie k. Wrzeszcza, w 1951 jego prochy przeniesiono na cmentarz parafialny w Lembargu.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Stefan Bilski, Słownik biograficzny regionu brodnickiego, Brodnica-Toruń 1991, s. 71-73.

MANTHEY Jan

Data wpisu 30 listopada 2023

MANTHEY Jan

(1906-1968), ksiądz, historyk sztuki, sekretarz Papieskiego Instytutu Archeologii Chrześcijańskiej w Rzymie.

Urodził się dnia 19 lutego 1906 r. w Zaborowie w powiecie brodnicki. Był synem Michała, nauczyciela oraz Leokadii z domu Tadajewskich. Uczęszczał do gimnazjum w Brodnicy (1916-1924), a następnie rozpoczął studia w Seminarium Duchownym w Pelplinie. Zakończył je w 1929 r. otrzymując święcenia kapłańskie, równocześnie zaczynając posługę wikarusza w Chełmży. W latach 1930-1935 został przeniesiony do Chełmna, gdzie pełnił funkcję prefekta. Równolegle zaangażował się w pracę Wydziału Teologicznego Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Aktywność na tym polu zaowocowała podjęciem studiów w Papieskim Instytucie Archeologii Chrześcijańskiej w Rzymie, realizowanych w latach 1935-1939. Tam też w 1939 r. otrzymał dyplom doktora. Przed wybuchem wojny wrócił do Torunia, gdzie objął stanowisko wikariusza przy kościele pw. Najświętszej Marii Panny. Po przegranej kampanii wrześniowej roku 1939 został aresztowany przez Niemców i po pewnym czasie zwolniony. W latach 1940-1945 był kolejno administratorem parafii w Chełmży, Toruniu, Nowym Mieście Lubawskim i Lubawie. Planowano jego wywózkę w głąb Rzeszy, lecz uciekł dn. 18 stycznia 1945 r. z transportu, po czym dotarł na tereny wyzwolone przez aliantów. Był kapelanem WP w obozie, w Schweinfurcie, a także kapelanem Chorągwii ZHP „Warta”. Jako duszpasterz pracował w Böblingen i Zuffenhausen pod Stuttgartem, w samym Stuttgarcie (1947) oraz w Ludwigsburgu (1948-1949). W owym czasie był także organizatorem stałych polskich audycji religijnych w radiu Stuttgart. Od 1950 przebywał w Rzymie, gdzie podjął pracę naukową w Papieskim Instytucie Archeologii Chrześcijańskiej. Uważany była za znawcę w zakresie archeologii i katakumb rzymskich. Był członkiem Associazione dei Cultori di Archeologia i Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie. Współpracował
z sekcją polską Radia Watykańskiego, w którym wygłosił cykl pogadanek dla chorych (1950-1952). W 1960 papież Jan XXIII nadał mu godność prałata domowego, natomiast Paweł VI mianował go protonotariuszem apostolskim w 1965 r. Zmarł nagle dn. 30 sierpnia 1968 r. w Löwenstein (Wirtenbergia). Został pochowany na cmentarzu w Ludwigsburgu.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Stefan Bilski, Słownik biograficzny regionu brodnickiego, Brodnica-Toruń 1991, s. 71.

MOSSAKOWSKI Józef

Data wpisu 17 sierpnia 2022

MOSSAKOWSKI Józef

(1897 – 1972), historyk, działacz społeczny.

Ur. w Pływaczewie niedaleko Wąbrzeźna. Uczył się w Chełmnie. Działał w organizacji Filomatów. W 1916 r. walczył w wojsku niemieckim na froncie zachodnim. Od 1919 r. włączył się w działalność niepodległościową w ziemi chełmińskiej i Wielkopolsce. Działał w Polskiej Organizacji Wojskowej. Dosłużył się stopnia podporucznika. Członek formacji wkraczającej na początku 1920 r. do Torunia i przejmującego ziemie pomorskie. Rok później skończył służbę wojskową i od 1922 do 1926 r. studiował na Uniwersytecie Warszawskim, uczestnicząc w wykładach z historii, etnologii i etnografii. Po studiach pracował w rolnictwie, był też zarządcą w majątku Rówienica w powiecie świeckim. Od 1931 r. w Toruniu. Pracował w Książnicy Miejskiej i Instytucie Bałtyckim. Od 1934 r. członek TNT. Po wybuchu wojny uczestnik kampanii wrześniowej. Do 1945 r. przebywał w obozie jenieckim Woldenberg w Dobiegniewie, prowadząc wykłady dla więźniów. Po wojnie wrócił do Torunia. Działał w oświacie oraz włączył się w organizację UMK, na którym zatrudniony był od 1946 r. W l. 1947-50 kierownik biura Zarządu i Działu Wydawnictw TNT. W 1954 r. został kierownikiem uniwersyteckiego Archiwum. W 1960 r. uzyskał doktorat. Na emeryturę przeszedł w 1969 r. Zmarł 23 II 1972 r. Spoczął na cmentarzu św. Jerzego.

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Jerzy Serczyk, Mossakowski Józef, [w:] Toruński słownik biograficzny, pod red. K. Mikulskiego, t. 1, Toruń 1998, s. 181.

MOCZYŃSKI Zygmunt

Data wpisu 17 sierpnia 2022

MOCZYŃSKI Zygmunt

(1871 – 1940), kompozytor, dyrygent, pedagog.

Ur. w Bydgoszczy jako syn organisty. Od najmłodszych lat wykazywał zdolności muzyczne. Już w wieku 17 lat, ucząc się w bydgoskim Instytucie Muzycznym, skomponował mszę. Za namową ojca kształcił się w kolejnych latach na nauczyciela w Rogoźnie Wielkopolskim i Paradyżu. W 1893 r. zdał maturę i zaczął praktykę nauczycielską w Koźminie. Tam też od 1895 już po zdaniu niezbędnych egzaminów, został pełnoprawnym nauczycielem. Rozpoczął też studia muzyczne w Berlinie, gdzie w 1898 r. zdobył dyplom dyrygenta, organisty i nauczyciela muzyki. W następnym okresie, po nieskutecznych staraniach o posadę nauczyciela w Grudziądza, rozpoczął pracę jako nauczyciel muzyki w Szczecinie. W okresie długoletniego pobytu w tym mieście zajął się także komponowaniem, a część z jego utworów została nawet wydana drukiem. W latach 1919-1922 nauczał w Seminarium Nauczycielskim w Rogoźnie, a w 1922 r. został nauczycielem muzyki w Toruniu. Od 1934 r. wykładał też w toruńskim konserwatorium muzycznym Pomorskiego Towarzystwa Muzycznego, będąc zarazem wicedyrektorem tej placówki. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości ewolucję przeszła jego twórczość, w której pojawiły się m.in. utwory patriotyczne i narodowe, a skomponowany przez niego Hymn Pomorza rozpoczynał różne ważniejsze uroczystości. Jego twórczość oraz działalność na polu społecznym była dostrzegana i nagradzana. W 1936 r. uhonorowano go poza tym Złotym Krzyżem Zasługi. W 1938 r. w związku z 50 rocznicą jego działalności twórczej zorganizowano w Toruniu dużą uroczystość z koncertem jego utworów. Po wybuchu II wojny światowej rozpoczął działalność w organizacji konspiracyjnej Batalion Śmierci za Wolność. 6 marca 1940 r. został aresztowany i uwięziony w Forcie VIII., a we wrześniu t.r. przewieziony do Warszawy, do więzienia na Pawiaku. Jeszcze w tym miesiącu, 17 września rozstrzelano go w Palmirach.

&nbsp

Współcześnie w regionie upamiętniony poprzez:

– ulica Zygmunta Moczyńskiego w Toruniu (dzielnica Chełmińskie Przedmieście)
– ulica Zygmunta Moczyńskiego w Bydgoszczy (dzielnica Śródmieście)
– tablica pamiątkowa na ul. Konopnickiej 15 w Toruniu, gdzie niegdyś mieszkał

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Tadeusz Zakrzewski, Moczyński Zygmunt, [w:] Toruński słownik biograficzny, pod red. Krzysztofa Mikulskiego, t. 2, Toruń 2000, s. 175-177.

MICHAŁEK Stefan

Data wpisu 17 sierpnia 2022

MICHAŁEK Stefan

(1888 – 1955), prawnik, samorządowiec, prezydent miasta Torunia.

Ur. w Nowym Mieście nad Drwęcą, gdzie rozpoczął naukę, kontynuowaną w Brodnicy. Tam w 1907 r. zdał maturę. Studia prawnicze i ekonomiczne odbył w Bonn, Monachium i Królewcu. Następnie pracował w sądach w Iławie i Gdańsku. W drugim z tych miast od 1911 do 1912 r. odbył służbę wojskową. Walczył w armii niemieckiej na frontach wschodnim i zachodnim. Po wojnie, w 1919 r., był komendantem Straży Ludowej w Lubawie. Po krótkiej pracy w sądzie w Nowym Mieście, w 1920 r. został sędzią Sądu Okręgowego w Toruniu. W 1922 r. Rada Miejska wybrała go na prezydentem miasta, którym był do 1924 r. W tym okresie, w 1923 r., powstało z jego inicjatywy m.in. Towarzystwo Miłośników Torunia, którego został pierwszym prezesem. W następnym okresie pracował w Toruniu jako adwokat i notariusz. Działał także w powstałej w 1937 r. Pomorskiej Radzie Adwokackiej. W 1928 r. został posłem z ramienia endecji, jednak szybko zrezygnował z tej funkcji. Przez wiele lat zasiadał w radzie miejskiej Torunia, także jako jej przewodniczący. Poza tym członek sejmików powiatowego i wojewódzkiego. Działał w licznych organizacjach, m.in. w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół” i Towarzystwie Naukowym w Toruniu. Po wybuchu II wojny światowej uwięziony w Forcie VII. Po wyjściu na wolność wyjechał do Warszawy, pracując tam jako tłumacz i notariusz. Po powstaniu warszawskim znalazł się w Radomiu, gdzie został dyrektorem Rady Głównej Opiekuńczej. W 1945 r. wrócił do Torunia do działalności adwokackiej. Wykładał także do 1949 r. na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika. W 1950 wyjechał do Warszawy. Tam zmarł 17 I 1955 r. Pochowany na Powązkach.

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Kazimierz Przybyszewski, Michałek Stefan, [w:] Toruński słownik biograficzny, pod red. K. Mikulskiego, t. 1, Toruń 1998, s. 174-175.

Dane kontaktowe

Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa w Toruniu

Ta strona korzysta z ciasteczek. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.