Miejscowość: Toruń

MAŃKOWSKI Alfons

Data wpisu 30 listopada 2023

MAŃKOWSKI Alfons

(1870-1941), ksiądz, działacz społeczny, historyk Pomorza.

Urodził się dnia 10 listopada 1870 r. w Kuntersztynie koło Grudziądza. Był synem Jakuba, zamożnego chłopa, i Franciszki z Kamińskich. Uczęszczał do gimnazjum w Grudziądzu, a po jego ukończeniu rozpoczął studia na Seminarium Duchownym w Pelplinie i na Uniwersytecie Jagiellońskim. Święcenia kapłański otrzymał w 1895 r. Do 1920 pracował jako wikary bądź administrator w różnych miejscowościach: Gniew (ok. 1895), Tuchola (ok. 1896), Lembarg (ok. 1897), Nowe (1898-1899), Stara Kiszewa (1899-1900), Sarnowo (ok. 1901), Fordon (1902-1903), Przysiersk (1903-1904), Lubiszewo (1904-1910), Złotowo k. Lubawy (ok. 1910-1920). W latach 1920-1923 był proboszczem w Radzyniu Chełmińskim, a od 1923 do 1940 w Lembargu, pow. brodnicki. W każdej z parafii aktywnie włączał się w działania społeczne oraz narodowe. W Gniewie, Tucholi i Nowem opiekował się towarzystwami przemysłowymi i ludowymi. W 1903 uczestniczył w zjeździe organizacyjnym Związku Towarzystw Polskich w Toruniu. Jako wikarym w Lubiszewie był współzałożycielem i członkiem zarządu Banku Ludowego w Tczewie. W okresie 1910-1918 współpracował z „Gazetą Olsztyńską” i działaczami warmińskimi. Od 1912 był opiekunem Związków Śpiewaczych na Prusy Zachodnie i Warmię. W 1920 uczestniczył w akcji plebiscytowej na terenie Warmii, Mazur i Powiśla. W okresie międzywojennym skupiał się głównie, na działalności naukowej i organizacyjnej. Szczególnie dużo pracy i uwagi poświęcał Towarzystwu Naukowemu w Toruniu, którego był członkiem zwyczajnym od 1897, członkiem dożywotnim od 1913, a od 1925 honorowym. W 1920 wybrano go na redaktora wydawnictw tegoż Towarzystwa. Od 1923 do 1939 pełnił również funkcję jego prezesa. Pełnił również odpowiedzialne funkcje w innych organizacjach naukowych i w instytucjach kościelnych. Był związany m.in. z Polskim Towarzystwem Przyjaciół Nauki, Polską Akademią Umiejętności czy Instytutem Bałtyckim. Opublikował ponad 280 prac i artykułów, w których zajmował się głównie piśmiennictwem i dziejami książki polskiej, polskością Pomorza, historią diecezji chełmińskiej i warmińskiej, biografiami wybitnych ludzi Pomorza, a także osadnictwem i zwyczajami na Pomorzu. Już za życia był doceniany przez współczesnych. Wyrażało się to m.in. nadaniu mu członkostwa honorowego Korporacji Studentów Uniwersytetu Poznańskiego w 1923, w 1925 kiedy został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, czy w 1927 gdy papież Pius XI nadał mu godność prałata domowego. Po wybuchu II wojny światowej został aresztowany przez Niemców w 1939 i zwolniony, następnie znów aresztowany we wrześniu 1940. Został wówczas wywieziony do obozu koncentracyjnego w Stutthofie, gdzie zmarł 12 lutego 1941 r. Po śmierci pochowany był na Zaspie k. Wrzeszcza, w 1951 jego prochy przeniesiono na cmentarz parafialny w Lembargu.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Stefan Bilski, Słownik biograficzny regionu brodnickiego, Brodnica-Toruń 1991, s. 71-73.

MANTHEY Jan

Data wpisu 30 listopada 2023

MANTHEY Jan

(1906-1968), ksiądz, historyk sztuki, sekretarz Papieskiego Instytutu Archeologii Chrześcijańskiej w Rzymie.

Urodził się dnia 19 lutego 1906 r. w Zaborowie w powiecie brodnicki. Był synem Michała, nauczyciela oraz Leokadii z domu Tadajewskich. Uczęszczał do gimnazjum w Brodnicy (1916-1924), a następnie rozpoczął studia w Seminarium Duchownym w Pelplinie. Zakończył je w 1929 r. otrzymując święcenia kapłańskie, równocześnie zaczynając posługę wikarusza w Chełmży. W latach 1930-1935 został przeniesiony do Chełmna, gdzie pełnił funkcję prefekta. Równolegle zaangażował się w pracę Wydziału Teologicznego Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Aktywność na tym polu zaowocowała podjęciem studiów w Papieskim Instytucie Archeologii Chrześcijańskiej w Rzymie, realizowanych w latach 1935-1939. Tam też w 1939 r. otrzymał dyplom doktora. Przed wybuchem wojny wrócił do Torunia, gdzie objął stanowisko wikariusza przy kościele pw. Najświętszej Marii Panny. Po przegranej kampanii wrześniowej roku 1939 został aresztowany przez Niemców i po pewnym czasie zwolniony. W latach 1940-1945 był kolejno administratorem parafii w Chełmży, Toruniu, Nowym Mieście Lubawskim i Lubawie. Planowano jego wywózkę w głąb Rzeszy, lecz uciekł dn. 18 stycznia 1945 r. z transportu, po czym dotarł na tereny wyzwolone przez aliantów. Był kapelanem WP w obozie, w Schweinfurcie, a także kapelanem Chorągwii ZHP „Warta”. Jako duszpasterz pracował w Böblingen i Zuffenhausen pod Stuttgartem, w samym Stuttgarcie (1947) oraz w Ludwigsburgu (1948-1949). W owym czasie był także organizatorem stałych polskich audycji religijnych w radiu Stuttgart. Od 1950 przebywał w Rzymie, gdzie podjął pracę naukową w Papieskim Instytucie Archeologii Chrześcijańskiej. Uważany była za znawcę w zakresie archeologii i katakumb rzymskich. Był członkiem Associazione dei Cultori di Archeologia i Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie. Współpracował
z sekcją polską Radia Watykańskiego, w którym wygłosił cykl pogadanek dla chorych (1950-1952). W 1960 papież Jan XXIII nadał mu godność prałata domowego, natomiast Paweł VI mianował go protonotariuszem apostolskim w 1965 r. Zmarł nagle dn. 30 sierpnia 1968 r. w Löwenstein (Wirtenbergia). Został pochowany na cmentarzu w Ludwigsburgu.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Stefan Bilski, Słownik biograficzny regionu brodnickiego, Brodnica-Toruń 1991, s. 71.

SIERAKOWSKI Stanisław

Data wpisu 30 listopada 2023

SIERAKOWSKI Stanisław

(1881-1939), hrabia, ziemianin, działacz społeczny, oświatowy i polityczny.

Urodził się dnia 9 marca 1881 r. w Poznaniu. Był synem Adama Sierakowskiego, zamożnego ziemianina z Waplewa na Powiślu, i Marii z Potockich. Dobra tej rodziny znajdowały się również w Osieku na ziemi dobrzyńskiej. Nauki pobierał w gimnazjum w Chełmnie, gdzie za udział w tajnej organizacji filomackiej został uwięziony przez władze pruskie (1901 r.). Następnie podjął studia w Berlinie oraz w Brukseli. Po odbyciu praktyki rolniczej objął majątek rodzinny klucza waplewskiego w pow.sztumskim. W 1910 r. pojął za żonę Helenę z książąt Lubomirskich, z którą miał siedmioro dzieci. Już przed I wojną światową był aktywny na polu działalności społeczno-oświatowej, m.in. był członkiem Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Pod koniec Wielkiej Wojny został członkiem Podkomisariatu Naczelnej Rady Ludowej na Prusy Królewskie, Warmię i Pomorze. W listopadzie 1918 wybrany został delegatem na Sejm Dzielnicowy w Poznaniu. W 1919 brał udział w paryskiej konferencji pokojowej (1919-1920), jako jeden z ekspertów przy delegacji polskiej. W 1919 kierował przygotowaniami do plebiscytu narodowościowego na Warmii. Jego rezultatem było pozostanie Waplewa w Prusach. Zaangażował się wówczas we współtworzenie Związku Polaków w Prusach Wschodnich, a następnie (1922) Związek Polaków w Niemczech – którego został pierwszym prezesem (do 1927 r.), W 1920 po śmierci brata Jana, odziedziczył po nim majątek w Osieku. Od lutego 1920 do 15 sierpnia 1921 honorowo pełnił funkcję konsula generalnego RP w Kwidzynie. W latach 1923-1924 był posłem do sejmu pruskiego. Był jednym z założycieli Związku Mniejszości Narodowych w Niemczech (1924) i jego prezesem. W 1924 i w latach następnych reprezentował mniejszość polską w Lidze Narodów. Był także wydawcą organu prasowego Związku Mniejszości Narodowych w Niemczech pt. „Kulturwille” (od 1925) przemianowanego w 1926 na „Kulturwehr”. Finansowanie części działań w ruchu narodowym z prywatnych funduszy sprawiło wraz z kryzysem gospodarczym lat 20. i 30. Sprawiło, że jego majątek został znacząco zadłużony oraz wyprzedany. Wraz z dojściem NSDAP do władzy w Niemczech otrzymał nakaz opuszczenia Rzeszy, czemu się przeciwstawiał. Narastające represje, a także trudności finansowe sprawiły, że w 1938 wraz z rodziną zostawił majątek w Waplewie i przeniósł się do Torunia, a następnie zamieszkał w swojej posiadłości w Osieku k. Brodnicy. Aresztowany przez Selbstschutz ok. 20 października 1939 wraz z rodziną był więziony w Rypinie przy ul. Warszawskiej 20,
a następnie wraz z nimi tamże zamordowany.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Stefan Bilski, Słownik biograficzny regionu brodnickiego, Brodnica-Toruń 1991, s. 94-95.

AMGROWICZ Walery Cyryl

Data wpisu 31 października 2023

AMGROWICZ Walery Cyryl

(1863 – 1931), Numizmatyk, kolekcjoner dzieł sztuki, urzędnik sądowy, działacz polityczny, bankowiec, filantrop.

Urodził się dnia 8 kwietnia 1863 r. w Nowogrodzie koło Dobrzynia nad Wisła. Był synem Konstantego, właściciela ziemskiego oraz Amelii z domu Kamińskiej. Pierwsze nauki pobierał w Dobrzyniu n. Drwęcą. Po śmierci męża, matka wraz z dziećmi wyprowadziła się z Dobrzynia nad Wisłą. Następnie Walery uczył się w Chełmży, a od 1875 r. w Toruniu, gdzie należał do tajnego młodzieżowego kółka historycznego. W toruńskiej szkole poznał nauczyciela Ryszarda Nadworskiego, zapalonego numizmatyka i kolekcjonera, który zaraził go swoja pasją. Ich serdeczna znajomość przetrwała długie lata o czym świadczy liczna korespondencja. Po opuszczeniu gimnazjum podejmuje pracę sekretarza sądowego m.in. w Toruniu, Lidzbarku, Brodnicy, czy Kościerzynie. Już wtedy daje się poznać jako filantrop-społecznik, finansując naukę biedniejszej młodzieży – ogółem z jego pomocy korzysta 14 dzieci w tym m.in. dr Aleksander Majkowski. Podczas pobytu w Kościerzynie współfinansuje budowę Domu Polskiego „Bazar”, Towarzystwo Czytelni Ludowych i „wielką” bibliotekę miejscową. W 1907 roku zakupuje w Sopocie dom „Villa Rosa”. Od tego momentu jego związki z tym nadmorskim miastem zwiększają się. Zakłada tam „Bank Ludowy w roku 1909, a po przejściu na emeryturę w 1919 r. przeprowadza się z Kościerzyny do Sopotu. Od roku 1908, aż do swojej śmierci związany był z Towarzystwem Naukowym w Toruniu. Aktywnie działał w Towarzystwie Młodokaszubów. Przez lata swojej pracy wspierał liczne fundacje kulturalne, społeczne oraz osoby indywidualne z terenu Kaszub. Amrogowicz całkowicie już oddaje się swojej pasji powiększaniu i opracowywaniu kolekcji numizmatycznej oraz gromadzeniu kaszubskiej sztuki ludowej. Wygłasza odczyty, wykłady, publikuje artykuły w czasopismach specjalistycznych. Pierwszą swoją wystawę numizmatyczną zorganizował w 1911 r. w Kościerzynie w trakcie Kaszubsko – Pomorskiej wystawy ludoznawczej. Trzeba podkreślić, że zaprezentowane wówczas monety pochodziły właśnie z kościerskiego regionu. Amrogowicz monety do swojej kolekcji pozyskiwał z dwóch źródeł. Pierwszym były lokalne znaleziska, natomiast drugim, wyspecjalizowane w tej dziedzinie firmy europejskie. Kupował je między innymi w Niemczech, Holandii, Wenecji oraz Francji. Zajmował się również projektowaniem polskich monet. W 1928 zlecił wykonanie monet według własnego projektu o nominale 2 i 5 złotych. Stemple wykonał niemiecki medalier Karl Goetz, a monety zostały wybite w mennicy w Monachium. Zostało wybitych mniej niż 10 kompletów w brązie i srebrze. Odbitki ze złota i platyny zostały wykonane później. Znane są również wzmianki o monetach 10-złotowych. . W połowie 1931 roku cały swój zbiór numizmatyczny zapisał Towarzystwu Naukowemu w Toruniu. Kolekcja znajduje się obecnie w zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu jako depozyt wspomnianego towarzystwa. Prowadził aktywny tryb życia oraz kolekcjonował sztukę kaszubską oraz tabliczki neosumeryjskie sprzed 5000 tys. lat. Zmarł 28 sierpnia 1931 r. w Krynicy, a pochowany został w Kościerzynie.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Adam Musiałowski, Walery C. Amrogowicz 1863-1931: Pasja życia. Kolekcja numizmatyczna, Toruń 2004

TAJCHMAN Jan

Data wpisu 18 września 2023

TAJCHMAN Jan Juliusz

(1920 – 2020), architekt, konserwator zabytków, nauczyciel akademicki

Urodził się dnia 21 maja 1929 r. w Krośniewicach. Ojciec Tadeusz był kierownikiem szkoły powszechnej, a matka Maria (z d. Kluzińska) była nauczycielką. Naukę w szkole podstawowej rozpoczął w Służewie k/Torunia. Po wybuchu II wojny światowej kontynuował ją na tajnych kompletach w Częstochowie, gdzie spędził z rodziną czasy okupacji. Po wojnie osiedlił się w Toruniu, gdzie ukończył w 1946 r. Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika, a w 1949 r. Państwowe Liceum Budowlane. W latach 1945-1949 i 1957-1958 aktywnie działał w Związku Harcerstwa Polskiego. Po zdanej maturze podjął studia na Wydziale Architektury Szkoły Inżynierskiej w Poznaniu, które zakończył w roku 1953. Po studiach wrócił do Torunia, gdzie pracował jako nauczyciel w Technikum Budowlanym i jako projektant dla Biura Projektów Inwestycyjnych Skupu. W 1960 r. rozpoczął pracę w toruńskim oddziale PP PKZ, gdzie do 1974 r. pełnił funkcje kierownika Pracowni projektowej, a w latach 1974-1990 kierownika Zespołu Sprawdzającego. W 1962 r. został absolwentem kierunku konserwatorstwo na Wydziale Sztuk Pięknych UMK. Równolegle odbył kurs konserwatorski zorganizowany przez Centro Internazionale di Studi per la Conservazione ed il Restauro dei Beni Culturali w Rzymie, który zakończył w 1969 r. Tytuł doktora nauk technicznych otrzymał w 1974 r., a doktora habilitowanego w 1989 r. Działalność projektową i konserwatorską umiejętnie łączył z pracą dydaktyczno-naukową w Instytucie Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa UMK. Uzyskiwał tam kolejne awanse zawodowe, by ostatecznie uzyskać stanowisko profesora nadzwyczajnego, a w 1996 r. tytuł profesora zwyczajnego. Jego zainteresowania badawcze obejmowały złożoną problematykę historyczną i konserwatorską zabytków architektury. Swoje dociekania badawcze skupiał na zagadnieniach związanych z zabytkową stolarką architektoniczną i z historycznymi konstrukcjami więźb dachowych. Dużo uwagi poświęcał również kwestią teorii konserwacji zabytków architektonicznych Rezultaty swoich prac badawczych opublikował w kilku książkach oraz w ponad 100 artykułach. W pracy dydaktycznej nie ograniczał się wyłącznie do macierzystej uczelni. Wykładał także dla słuchaczy Wyższego Seminarium Duchownego w Toruniu, Wydziału Technologii Drewna SGGW w Warszawie oraz Wydziału Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy. Angażował się również w działania licznych organizacji, komisji i stowarzyszeń, m.in. Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków, Stowarzyszenia Architektów Polskich czy Kujawsko-Pomorskiej Wojewódzkiej Rady Ochrony Dóbr Kultury. Za swoje osiągnięcia na polu naukowym, artystycznym, konserwatorskim i pedagogicznym był wielokrotnie nagradzany, m.in. Nagrodą Ministra Edukacji Narodowej, I nagrodą Stowarzyszenia Konserwatora Zabytków, medalem Biskupa Toruńskiego – Zasłużony dla Diecezji Toruńskiej czy Honorowym medalem Thorunium od Prezydenta Miasta Torunia czy Krzyżem Oficerski Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 29 grudnia 2020 r. w Toruniu, gdzie spoczął na cmentarzu św. Jerzego przy ul. Gałczyńskiego.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Bożena Zimnowoda-Krajewska, Tajchman Jan Juliusz (1929-2020) [w:] Polski Słownik Biograficzny Konserwatorów, z. 6, red. I. Błaszczyk, J. Kondziela, R. Marcinek, Warszawa 2022, s. 105-108.
Janusz Krawczyk, Profesor Jan Juliusz Tajchman 1929-2020. In memoriam, „Rocznik Toruński”, t. 48, s. 281-287.

PAWLAK Marian

Data wpisu 18 września 2023

PAWLAK Marian Zdzisław

(1935 – 2016), historyk, badacz dziejów szkolnictwa Kujaw i Pomorza

Urodził się dnia 10 lipca 1935 r. w Nowinach w powiecie włocławskim. Był synem Konstantego i Anny z Raczkowskich. W roku 1942 rodzina Pawlaków przeprowadziła się do Kolonii Borzymie, gdzie mieszkali do 1944 r. W ostatnim roku okupacji mieszkali w jednym z czworaków w folwarku Borzymie, a do Nowin wrócili w styczniu 1945 r. – wówczas też Marian Pawlak rozpoczął naukę w Szkole Podstawowej w Nowinach. Po jej ukończeniu w 1950 r. podjął naukę w Liceum im. Ziemi Kujawskiej we Włocławku, gdzie w 1955 r. uzyskał świadectwo dojrzałości. W tym samym roku rozpoczął studia historyczne na UMK, które ukończył w 1960 uzyskując stopień magistra. Od 25 marca do 30 czerwca 1960 r. pracował jako bibliotekarz w Książnicy Miejskiej w Toruniu, a od 16 sierpnia 1960 r. do 31 sierpnia 1961 r. był zatrudniony na stanowisku nauczyciela w Zasadniczej Szkole Zawodowej w Lipnie, gdzie uczył m.in. Lecha Wałęsę. Od 1961 r. związał się z Instytutem Historii i Archiwistyki UMK w Toruniu, gdzie pracował do 1989 r. Równolegle rozpoczął studia doktoranckie, które zakończył obroną pracy doktorskiej w zakresie historii w 1969 r. W 1967 r. ożenił się z Różą Łukaszewicz, z którą miał syna Przemysława. Zainteresowania badawcze Mariana Pawlaka obejmowały głównie historię oświaty. Skupiał się przede wszystkim na studiach akademickich wychowanków gimnazjów z terenu Pomorza Nadwiślańskiego w okresie staropolskim. Problematyka ta stała się przedmiotem jego pracy pt. „Studia uniwersyteckie młodzieży z Prus Królewskich w XVI – XVIII wieku”, na podstawie której otrzymał stopień doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie historii w 1988 r. W kręgu jego zainteresowań znajdowała się również historia regionalna. Tytuł profesora zwyczajnego otrzymał w 1995 r. W latach 1989-2005 pracował w WSP w Bydgoszczy (obecnie UKW). W 1990 r. był jednym z twórców kierunku historycznego na późniejszym UKW. Po przejściu na emeryturę w 2005 r. podjął dodatkową pracę w Kujawsko-Pomorskiej Szkole Wyższej, gdzie był zatrudniony na stanowisku profesora zwyczajnego. W trakcie swojej wieloletniej kariery zawodowej pełnił wiele funkcji. Był m.in. przewodniczącym Rady Oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego na Wydziale Humanistycznym UMK (1975-1981), kierownikiem Podyplomowego Studium Historii (1984-1989) UMK, kierownikiem Zakładu Historii Nowożytnej WSP(1989-2005) oraz wieloletni dziekanem ds. studiów zaocznych i nauki Wydziału Humanistycznego tej uczelni. Pełnił także funkcję kierownika Zakładu Podstaw Edukacji Wydziału Pedagogicznego KPSW (2006-2011) oraz dziekana na tym wydziale (2011-2012). Był autorem ponad 200 publikacji, w tym dziewięciu książek autorskich. Poza pracą naukowo-dydaktyczną Marian Pawlak angażował się w działalność wielu towarzystw i organizacji, m.in. Włocławskiego Towarzystwa Naukowego, Polskiego Towarzystwa Historycznego, Stowarzyszenia Autorów Polskich, Polskiego Towarzystwa Badań nad Osiemnastym Wiekiem czy Klubu Inteligencji Katolickiej w Toruniu. Badacz był także wielokrotnie honorowany odznaczeniami, m.in. Krzyżem kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2000), Złotym Krzyżem Zasługi (1981) czy Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1997). Zmarł 26 grudnia 2016 r. w Bydgoszczy. Pochowany został na cmentarzu parafii św. Antoniego przy ul. Owsianej w Toruniu.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Michał Raczkowski, Włocławski Słownik Biograficzny, red. S. Kunikowski, t. VII, Włocławek 2018, s. 123-125.

CHMIELECKI ks. Kazimierz

Data wpisu 7 lipca 2023

CHMIELECKI ks. Kazimierz

(1880 – 1929), duchowny, archeolog-samouk, członek Towarzystwa Naukowego w Toruniu.

Urodził się dnia 8 lutego 1880 r. w Brzuścach (pow. stargardzki). Był synem Jakuba i Joanny z Pohlamów. Ojciec Kazimierza był rolnikiem, rodzina matki również posiadała znaczną własność ziemską. Edukację zaczął od szkoły podstawowej, następnie uczęszczał do gimnazjów w Kościerzynie i Chojnicach, gdzie należał do kółka filomatów. Po zdaniu matury, w 1900 r. podjął studia teologiczne w Seminarium Diecezjalnym w Pelplinie, tam też zaangażował się w działalność kółka historycznego. Wówczas właśnie zrodziło się jego zainteresowanie archeologią. Podjął w tym czasie współprace z Towarzystwem Naukowym w Toruniu (TNT). Równolegle ze studiami teologicznymi prowadził pierwsze prace terenowe, efektem czego było odkrycie kilkunastu grobów skrzynkowych oraz pierwsze publikacje na łamach Rocznika TNT. Czasy kleryckie, to również okres zaangażowania w pracę muzealną. Najwięcej wysiłków włożył w uporządkowanie zbiorów archeologicznych, które od wyjazdu G. Ossowskiego w 1879 roku nie miały fachowej opieki. Święcenia kapłańskie przyjął w marcu 1904 roku, po czym został mianowany wikarym w Chełmnie. W listopadzie 1906 roku przeniósł się do Grzybna, a następnie w 1909 roku do Brodnicy. W tym roku wydał także publikacje opisującą zbiory archeologiczne TNT pt. „Człowiek przedhistoryczny w Prusiech Zachodnich oraz przewodnik po zbiorach Towarzystwa Naukowego w Toruniu”. Od 1908 r. pełnił funkcję kasjera TNT za schorowanego ks. Gołębiewskiego. Blisko współpracował z ks. S. Kujotem, co przyczyniło się do rozwoju Towarzystwa. W dniu 10 listopada 1910 r. został mianowany proboszczem w Wapczu
(obecnie Wabcz), gdzie pozostał do 1927 roku, gdy zrezygnował z probostwa. Na emeryturze pełnił obowiązki archiwariusza w kancelarii Kurii Biskupiej w Pelplinie. Pod koniec życia mieszkał w domu emerytów w Zamartem. Ks. K. Chmielecki przebadał wykopaliskowo ok. 25 stanowisk archeologicznych, w tym wiele cmentarzysk, wśród nich trzy cmentarzyska kultury pomorskiej w Żelewie, pow. wejherowski, gm. Luzino, z którego pochodzi piękny i cenny zbiór zabytków z urnami twarzowymi na czele. Włączył się w badania cmentarzyska średniowiecznego w Kałdusie, gm. Chełmno, z bogato wyposażonymi grobami. Zmarł na chorobę serca dnia 18 maja 1929 r.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Władysław Łęga, Ś.P. Ksiądz Kazimierz Chmielecki, Zapiski TNT, T.8, s. 145-151. Toruń 1929.

WAGA Tadeusz

Data wpisu 7 lipca 2023

WAGA Tadeusz

(1905 – 1934), polski archeolog, kierownik Działu Archeologii Muzeum Miejskiego w Toruniu.

Urodził on się w 1905 r. w Brzezince (pow. oświęcimski). Maturę zdawał w 1924 r. w gimnazjum bydgoskim. Podjął studia na Wydziale Prawa, a następnie na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Poznańskiego. Doktoryzował się w oparciu o dysertację „Kultura nadodrzańskiej ceramiki sznurowej w Wielkopolsce”, która została wydana w formie monografii w 1931 r. Prowadził dość liczne badania terenowe, w tym w regionie kujawsko- pomorskim. Wymienić należy m.in. badania na cmentarzyskach kultury łużyckiej w Łążynie i Czarnowie, cmentarzysku z okresu późnolateńskiego i wpływów rzymskich w Gostkowie i grobów skrzynkowych w Cisowej i Gdyni-Chyloni. Prowadził także badania powierzchniowe w powiecie bydgoskim wokół Koronowa, w powiecie toruńskim i lubawskim. Mimo młodego wieku brał udział w międzynarodowych zjazdach archeologicznych w Hiszpanii, a w 1930 r. w Rydze, na których wygłaszał referaty. W 1934 r. wydał pracę „Pomorze w czasach prehistorycznych”. W latach 1931-1934 pełnił funkcję pierwszego kierownika działu archeologicznego Muzeum Miejskiego w Toruniu. Oprócz monografii naukowych przygotował kilkadziesiąt artykułów popularnych z zakresu pradziejów Pomorza, etnografii Kaszub, historii Towarzystwa Naukowego w Toruniu, ogłaszanych w czasopismach regionalnych. Utonął 2 kwietnia 1934 r. w Wiśle pod Toruniem. Pochowany został na toruńskim cmentarzu garnizonowym

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Jacek Woźny, Szkic do portretu zbiorowego archeologów z regionu kujawsko-pomorskiego, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego” t. 20, red. Z. Biegański i Wł. Jastrzębski, Bydgoszcz 2007, s. 11-28.

CHMARZYŃSKI Gwido

Data wpisu 7 lipca 2023

CHMARZYŃSKI Gwido

(1906 – 1973), historyk sztuki, konserwator zabytków, prof. Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu i Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, dyrektor Muzeum Wielkopolskiego.

Urodził się dnia 20 lipca 1906 r. w Nakle nad Notecią. jako syn Edmunda, urzędnika, i Pelagii z Dettlofów. Uczęszczał do miejscowej szkoły w latach 1913-21, następnie kontynuował naukę w Poznaniu, gdzie uczęszczał do Gimnazjum K. Marcinkowskiego. Tam zdał maturę w 1924 r. W latach 1924-25 realizował studia w zakresie historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie do roku 1928 na Uniwersytecie Poznańskim. Pracę zawodową rozpoczął w 1929 jako pomocnik konserwatora wojewódzkiego w Poznaniu na okręg pomorski z siedzibą w Toruniu i funkcję tę pełnił do 1931. Tu równocześnie w latach 1929-35 był kustoszem Muzeum Miejskiego. Okres ten zaowocował napisaniem monografii „Sztuka w Toruniu” (wyd. w 1934). W 1932 r. obronił pracę doktorską pt. „Sarkofag Bolesława Chrobrego w Poznaniu i problem średniowiecznej plastyki sarkofagowej”. Dnia 1 maja 1935 r. powołany został na stanowisko adiunkta w Katedrze Historii Sztuki Uniwersytetu Poznańskiego. W czasie II wojny światowej przebywał w Krakowie, zaangażował się w tajne nauczanie na Uniwersytecie Jagiellońskim (1943–1944), trafił do obozu w Płaszowie. W latach 1944–1945 pełnił funkcję przewodniczącego rady nadzorczej Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” w Krakowie. Po wojnie powrócił do Poznania na stanowisko adiunkta w Katedrze Historii Sztuki Uniwersytetu Poznańskiego, pełnił równocześnie od 15 kwietnia 1945 do 28 lutego 1948 funkcję dyrektora Muzeum Wielkopolskiego, następnie kustosza działu średniowiecznego tej placówki. Równocześnie był członkiem Komisji Rewindykacyjnej Dzieł Sztuki działającej na terenach byłej Rzeszy Niemieckiej i przyczynił się do powrotu na teren Wielkopolski i Poznania wielu zagrabionych przez okupanta zabytków ruchomych, w tym około 20 tys. eksponatów Muzeum Wielkopolskiego. Jako dyrektor Muzeum przyczynił się także do zabezpieczenia wielu zabytkowych dzieł sztuki z tzw. mienia podworskiego i poniemieckiego, głównie z pałaców na terenie Wielkopolski, przejmując je do zbiorów muzealnych. Efektem tej działalności było zwiezienie do Muzeum ok. 4300 obiektów. W latach 1945-55 wykładał w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu, gdzie w 1953 mianowany został zastępcą profesora, a w 1955 prof. nadzwyczajnym. Natomiast w od 1959 do 1965 był kierownikiem Katedry Historii Sztuki na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu i przez jedną kadencję pełnił funkcję dziekana Wydziału Sztuk Pięknych. W latach 1966-70 kierował Katedrą Historii Sztuki Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Przez wiele lat by także przewodniczącym Komisji Historii Sztuki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Jego zainteresowania naukowe koncentrował się wokół badań sztuki średniowiecznej, a szczególnie architektury. Działalność konserwatorska związana była z jego pracą w Toruniu i restauracją najcenniejszych zabytków w tym mieście. Zmarł 30 lipca 1973 w Kamieniu Pomorskim, ale został pochowany na Cmentarzu Junikowskim w Poznaniu.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Henryk Kondziela, Chmarzyński Gwido (1906-1973), [w:] Polski Słownik Biograficzny Konserwatorów Zabytków [internet: http://www.skz.pl/skz_files/skz_glossary/index.html; dostęp 07.06.2023 r.]

BISKUP Krzysztof

Data wpisu 7 lipca 2023

BISKUP Krzysztof

(1952 – 2000), chemik, wykładowca Politechniki Gdańskiej, badacz i popularyzator fortyfikacji nowożytnych.

Urodził się dnia 16 grudnia 1952 r. w Toruniu. Był najstarszym z trójki dzieci toruńskich historyków, Mariana (mediewisty) i Ireny z d. Janosz, (historyczki, archiwistki). Szkołę podstawową oraz liceum ogólnokształcące ukończył w Toruniu, gdzie uzyskała maturę w 1971 r. Zainteresowanie i znaczną wiedzę o fortyfikacjach nowożytnych ujawnił już w liceum. Stał się liderem grupy uczniów o podobnych zainteresowaniach, z którymi założył nieformalny Toruński Klub Fortołazów (1969-72). Podjęła ona m.in. współpracę z miejskim konserwatorem zabytków w Toruniu, stając się społecznym opiekunem zabytków toruńskich fortów. W tym okresie miał za sobą współpracę z Eugeniuszem Gąsiorowskim przy pierwszym konserwatorskim rozpoznaniu twierdzy Toruń, i pierwszą publikację na łamach czasopisma „Mówią Wieki”. Następnie rozpoczął studia na Wydziale Chemii na Politechnice Gdańskiej, gdzie uzyskał dyplom inżyniera chemii w roku 1976. W następnych latach odbył studia uzupełniające, takie jak: kurs chemii materiałów budowlanych (w latach 1976-77), historia architektury, konserwacja zabytków i techniki budownictwa (w latach 1976-78). Równolegle pracował na Politechnice Gdańskiej w Katedrze Historii i Teorii Architektury Wydziału Architektury od 1976 na stanowisku pracownika inżynieryjno-technicznego, od 1982 asystenta, a od 1986 adiunkta. Szczególnym obiektem jego zainteresowań badawczych była problematyka konserwatorska budowli obronnych. Brał udział w wizjach lokalnych fortów oraz podejmował się inwentaryzacji obiektów fortecznych. Przeprowadzone obserwacje sprawiły, że aktywnie zabierał głos w kwestii oceny podejście do zabytków fortyfikacji w Polsce w 2. poł. XX w.. Formułował wytyczne konserwatorskie do fortyfikacji Torunia, Kostrzyna, Grudziądza, Gdańska, Świdnicy. Miał znaczący udział w przygotowaniu rewitalizacji Fortu Grodzisko i przeprowadzonej rewaloryzacji Fortu Biskupiej Górki w Gdańsku. W Srebrnej Górze zajmował się edukacją harcerskich przewodników w zakresie fortyfikacji oraz współpracował z harcerzami ze szkół górniczych z Katowic w Forcie Ostróg tworząc Harcerski Korpus Srebrnogórski. Angażował się w liczne inicjatywy społeczne i naukowe, za co był często nagradzany. Był członkiem, m. in. Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Towarzystwa Przyjaciół Fortyfikacji, Stowarzyszenia Konerwatorów Zabytków, Deutsche Gesellschaft für Festungsforschung, European Cathedrals Association (członkostwo honorowe). W 1997 został powołany przez Generalnego Konserwatora Zabytków do udziału w radzie krajowego programu „Ochrona i konserwacja architektury obronnej” oraz na rzeczoznawcę ministra kultury i sztuki w tej dziedzinie. Jego dorobek badawczy tworzy 65 publikacji i 44 prace niepublikowane. Zmarł 9 XI 2000 w Gdańsku, pochowany na tamtejszym cmentarzu Łostowickim.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Lech Narębski, Biskup Krzysztof (1952-2000), [w:] Polski Słownik Biograficzny Konserwatorów Zabytków [internet: http://www.skz.pl/skz_files/skz_glossary/index.html; dostęp 07.06.2023 r.]

Dane kontaktowe

Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa w Toruniu

Ta strona korzysta z ciasteczek. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.