Pejzaże kulturowe: powiat żniński III
Wszystko płynie
Staropolski rdzeń zawarty w nazwie „Pałuki” odnosi się zarówno do łukowatej rzeźby terenu, jak i podmokłych łąk rozpościerających się między tutejszą siatką wód. Krajobraz naturalnych niecek jezior i koryt rzek uzupełniają stworzone przez człowieka kanały, a nawet sztuczne jezioro. Ilość i rozmaitość akwenów w regionie sprawia, że Pałuki i powiat żniński są prawdziwym rajem dla miłośników różnych aktywności wodnych i ważnym elementem lokalnej gospodarki.
Popłyńcie z nami wodami Pałuk!
do wód!
Kraina 130 jezior – tak mówi się o Pałukach. Rzeczywiście ich tu nie brakuje. Od tych nieco większych, jak Jezioro Duże Żnińskie, Rogowskie, Zioło, Wolickie, Ostrówieckie, po zupełnie malutkie Jędrzywie, Gwiazda, Skrzynka, Święte. Naturalną granicę regionu wyznaczają z kolei dwie rzeki: Noteć, oddzielająca od wschodu Kujawy, a od północy Krajnę oraz Wełna od południa i zachodu granicząca z Wielkopolską. Pomiędzy jeziorami przepływają także niezliczone małe rzeczki i cieki, na czele z Gąsawką przecinającą centrum Żnina.
Do wodnego krajobrazu Pałuk nawiązuje m.in. logotyp Lokalnej Grupy Działania Pałuki Wspólna Sprawa
Baner w Gąsawie, fot. KPCD
Jeziora Żnińskie, fot. Daniel Pach dla UMWKP
Na głównej rzece Pałuk – Noteci – jest sporo śluz i rozwidleń, fot. KPCD
cicha woda…
W powiecie żnińskim wszystkie drogi prowadzą do… Żnina. Te wodne również. To tu znajduje się największe jezioro Pałuk – Jezioro Żnińskie Duże i jego mniejszy brat – Jezioro Żnińskie Małe. Wody tych jezior są szczególnie lubiane przez żeglarzy, którzy cumują na nich jachty i żaglówki. .
W kwietniu 2022 r. przy miejskiej plaży stanęło Centrum Sportów Wodnych. Miejsce ma służyć organizacjom związanym ze sportami wodnymi, a także plażowiczom i turystom, którzy mogą tu wypożyczyć rowery wodne, kajaki, deski SUP, leżaki lub przepłynąć się łodziami silnikowymi.
- Otwarcie CSW w Żninie – relacja
- Miejski Ośrodek Sportu w Żninie – strona www
- Miejski Ośrodek Sportu w Żninie – Facebook
- CSW w Żninie – Facebook
Molo Żnińskie z lotu ptaka, fot. Tomasz Czachorowski dla UMWKP
Łódki i rowery wodne pływają po obu żnińskich jeziorach, fot. KPCD
CSW w Żninie, fot. KPCD
Regionalni żeglarze skupieni są w szeregach Klubu Żeglarskiego AZS WSG MOS ŻNIN, powiązanym ze sportowym oddziałem Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy. Wodnego bakcyla zaszczepia się w Zninie już od najmłodszych lat. Działa tu Międzyszkolny Klub Żeglarski, oferujący sekcje: żeglarską, bojerową, turystyczną i szkółkę żeglarską. W klubie trenują dzieci i młodzież, regularnie sprawdzając swoje umiejętności podczas regat wojewódzkich, krajowych i zagranicznych. Z kolei członkowie sekcji turystycznej uczestniczą w rejsach długodystansowych na terenie Polski.
- AZS WSG MOS Żnin – strona www
- Pałuckie Towarzystwo Żeglarskie – Facebook
- Międzyszkolny Klub Żeglarski w Żninie – strona www
- Międzyszkolny Klub Żeglarski w Żninie – Facebook
Udział w zawodach wiąże się nie tylko z wyjazdami – w Żninie, na miejscu, odbywa się kilka dużych imprez sportowych. W ostatnim czasie Jezioro Żnińskie Małe było areną zmagań żeglarzy w ramach Regat o Puchar Safege i Żeglarskich Mistrzostw Województwa Kujawsko-Pomorskiego, z kolei na Jeziorze Żnińskim Dużym zorganizowano Międzynarodowe Mistrzostwa Polski w klasie Ok Dinghy oraz Pucharu Polski w klasie Finn.
Do niedawna na Pałukach organizowano także regaty kajakowe „O Miecz Diabła Weneckiego” , podczas których uczestnicy pokonywali trasę Port Żnin – Jezioro Żnińskie Małe – Rzeka Gąsawka – Jezioro Skarbienickie – Rzeka Gąsawka – Jezioro Weneckie, w pobliżu którego stoi ruiny zamku słynnego władcy. Wydarzeniu towarzyszył festyn średniowieczny w miejscu mety.
Plakaty regat na Pałukach
…brzegi rwie
Choć żeglarskie tradycje Żnina są znaczące i żywe, miasto zaistniało na arenie krajowej i międzynarodowej przede wszystkim w innym rodzaju wodniactwa. Od kilkudziesięciu lat uznawane jest za stolicę sportów motorowodnych. Tu zjeżdżają się aktywni miłośnicy skuterów, motorówek, nart wodnych, wakeboardingu. Pierwszą imprezę z nimi związaną – Mistrzostwa Polski – zorganizowano tu już w roku 1979. Z czasem kalendarz wzbogacały także m.in. Grand Prix Polski (w latach 80.-90.), Mistrzostwa Europy (po raz pierwszy w 1993) i Mistrzostwa Świata (od 1997 r.). W dniach 24-26 czerwca 2022 r. Żnin był gospodarzem Mistrzostw Świata F500, Mistrzostw Europy F250 iMiędzynarodowych Motorowodnych Mistrzostw Polski w klasach: F4, F125, OSY-400, GT30, GT-15, P750. Do tej pory odbyło się tu w sumie okołu stu zawodów motorowodnych!
Zawody w 2004 r. w Znine, fot. Stefan Czarnecki – ze zbiorów Muzeum Sportów Motorowodnych w Żninie
https://www.youtube.com/watch?v=_V4-9dBjn1EAby podkreślić rangę Żnina jako światowej klasy ośrodka sportowego, w 2004 r. utworzono w mieście Muzeum Sportów Motorowodnych. Mieści się w piwnicach głównej siedziby Muzeum Ziemi Pałuckiej, w których zgromadzono dziesiątki fotografii, plakatów, silników łodzi, śrub napędowych, medali, pucharów, strojów, proporców pochodzących z zawodów motorowodnych. Do wglądu jest tam również praca licencjacka absolwentki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu Popularność sportu motorowodnego na przykładzie Mistrzostw Świata i Europy w Żninie.
Ekspozycja jest zasługą Józefa Kowalkiewicza z Poznania – Honorowego Obywatela Gminy Żnin oraz Stefana Czarneckiego – Zasłużonego dla Gminy Żnin, wieloletniego menedżera Tadeusza Haręzy -mistrza sportowego – oraz rzecznik Polskiego Związku Motorowodnego i Narciarstwa Wodnego. Czarnecki tak mówił o idei muzeum:
A to wszystko po to, aby zachować w pamięci dokonania żnińskich społecznych działaczy sportowych i władz miasta, którzy wykorzystując naturalne warunki, bez budowy basenów, bieżni i stadionów, na bazie społecznej integracji i entuzjazmu sprowadzili wielki, światowy sport do małej miejscowości, bawiąc się przy tym i promując motorowodniactwo w Polsce, Europie i na świecie.
Ekspozycja Muzeum Sportów Motorowodnych w Żninie, fot. KPCD
Józef Kowalkiewicz zapisał się w historii jako wybitny działacz na rzecz sportów motorowodnych, inicjator, organizator i uczestnik wielu zawodów. W dowód uznania zasług jego nazwisko dołączono do Alei Sław Sportu Motorowodnego. To niewielka rabata zlokalizowana przy Placu Wolności w Żninie. Na pamiątkowych głazach, wśród krzewów i kwiatów, znajdują się tabliczki z nazwiskami polskich sławnych zawodników, wielokrotnych mistrzów Europy i świata, oraz zasłużonym działaczom w Żninie, polskiej stolicy tego niezwykłego sportu. Swoje gwiazdy obok Kowalkiewicza mają tu Waldemar Marszałek, Tadeusz Haręza i Lechosław Rybarczyk.
Aleja Sław Sportu Motorowodnego w Żninie, fot. KPCD
jak kamień w wodę
W wodach powiatu żnińskiego odnajudją się nie tylko amatorzy prędkości, szumu wiatru, ryku silników. Od lat jest to także mekka miłośników ciszy i powolnej eksploracji, z którym wiąże się inna aktywność sportowa – nurkowanie.
W 1858 r. na terenach między Barcinem a Pakością odkryto złoża kamienia wapiennego, a dwa lata później rozpoczęto jego eksploatację. Surowiec dostarczano głównie do pobliskich cukrowni i fabryki sody w Mątwach. W początkach XX w. tutejsza kopalnia stała się największym zakładem wapienniczym w Polsce. Po II Wojnie Światowej została przejęta przez władze państwowe i przekształcona w ogromny kombinat produkujący wapno, kamień wapienny i cement. W latach 90. zakład trafił w ręce prywatnego inwestora i od tej pory znany jest jako Cementownia Kujawy.
Kamieniołom w Piechcinie, fot. Daniel Pach dla UMWKP
Podobnie jak osada w Biskupinie, kamieniołomy w Piechcinie bywają wykorzystywane jako scenografia filmów. Tu Krzysztof Łukaszewicz kręcił sceny do „Karbali” (2015 r.) – o irackiej rebelii z 2004 r., powstawał tu także serial „Misja Afganistan” (2012 r.) w reżyserii Grzegorza Kuczeriszki i Macieja Dejczera.
W pobliżu wciąż eksploatowanego kamieniołomu znajduje się drugi, nieczynny i znacznie mniejszy. Po zalaniu utworzyło się w nim sztuczne jezioro o głębokości sięgającej 25 m i widoczności do 12 m. Białe wapienne skały nadają wodzie niezwykły, turkusowy kolor, malując krajobraz przypominający adriatyckie wybrzeża Chorwacji. Na dnie akwenu spoczywają pozostałości po dawnej infrastrukturze wydobywczej, a także m.in. zatopione pojazdy: 6,5 metrowa drewniana żaglówka, 12-metrowy jacht, samochody osobowe. Ostatnio podwodną galerię wzbogacił tramwaj Konstal 805, który latami jeździł po torowiskach MZK w Toruniu. „Emeryt dał nura” 26 lipca 2022 r. Przed uroczystym „zwodowaniem” wyposażono go w m.in. w tabliczki z komunikatami „Ustąp pierwszeństwa starszym nurkom” i „Miejsce dla matki z narybkiem”.
Jezioro w Piechcinie, fot. Daniel Pach dla UMWKP
https://www.youtube.com/watch?v=G_UKUL3nNE8Brama Wioski Górniczej, fot. KPCD
Przejrzystość wody i ukryte w niej „skarby” uczyniły z piechcińskiego kamieniołomu atrakcję dla wszystkich adeptów nurkowania. Przy brzegu jeziora utworzono Centrum Nurkowe Piechcin. W bazie dostępne są boksy służące komfortowemu przygotowaniu się do zejścia pod wodę, można tu wypożyczyć sprzęt nurkowy lub przechować własny.
Centrum nurkowe w Piechcinie, fot. KPCD
Centrum Nurkowe w Piechcinie we współpracy ze Stowarzyszeniem Miłośników Historii Nurkowania organizuje akcję „Retronurki” . To wyjątkowa okazja dla adeptów, ale i osób niedoświadczonych, do zanurkowania w replice historycznego hełmu dzwonowego prof. Romana Wojtusiaka. Wydarzeniu towarzyszą wystawy prezentujące zabytkowe sprzęty nurkowe, pokazy nurkowania, wykłady o tematyce nurkowej.
„Retronurki”, fot. UMWKP
Dawne wyposażenie nurka, butle tlenowe, maski, zdjęcia można obejrzeć na stałej wystawie w niewielkim Muzeum „Wodnik” w położonym również na Pałukach Szubinie (powiat nakielski). Założyciel placówki, Roman Berendt zgromadził tu przedmioty związane ze swoją pasją, które zgromadził przez lata swojej nurkowej aktywności. Muzeum można zwiedzać po wcześniejszym umówieniu z właścicielem.
fot. szubin.pl
jak ryba w wodzie
W eksploracji starych pojazdów i wapiennych skał nurkom w Piechcinie towarzyszą dorodne okazy szczupaków, okoni, linów, karpi, płoci i innych mieszkańców jeziora. Ryb nie brakuje także w innych akwenach powiatu żnińskiego. Z racji ich mnogości na tym obszarze, rybactwo i rybołóstwo stanowiło obok rolnictwa główną gałąź pałuckiej gospodarki. Do dziś pomosty i łódki oblegane są przez wędkarzy.
Łodzie rybackie na przystani w Żninie, fot. KPCD
Wędkarstwo to jedno z ulubionych zajęć pałuczan, fot. KPCD
O kulturze wokół rybactwa i rybołóstwa, eksploatacji wód, symbolice ryby opowiada Interaktywne Muzeum Rybactwa w Biskupinie. To prywatna inicjatywa dr inż. Henryka Sobolewskiego, ichtiologia i wieloletniego prezesa Gospodarstwa Rybackiego w Łysininie. W muzeum można obejrzeć rekonstrukcję XIX-wiecznej chaty rybackiej, zapoznać się z technikami i technologiami połowów, poczytać o różnych gatunkach ryb.
- Interaktywne Muzeum Rybactwa w Biskupinie – strona www
- Interaktywne Muzeum Rybactwa w Biskupinie – Facebook
fot. https://www.muzeumbiskupin.pl/
Wodą po kaczce
W powiecie żnińskim z wody można korzystać także w najprostszy możliwy sposób – ciesząc oczy krajobrazem. Pałuckie jeziora można podziwiać z perspektywy wody biorąc udział w rejsie tramwajem wodnym Venezia. Trasa statku prowadzi ze Żnina do Skarbienic i Wenecji. W Biskupinie natomiast zwiedzanie osady urozmaicają rejsy statkiem „Diabeł Wenecki”, pływającym po Jeziorze Biskupińskim.
Przystanek statku w Wenecji, fot. KPCD
Statek „Diabeł Wenecki”, fot. biskupin.pl
W centrum Łabiszyna można natomiast otoczyć się wodą nie schodząc z lądu. W rozwidleniu Noteci znajduje się Wyspa Łabiszyńska, która została przekształcona w zadbany park ze sceną plenerową, rabatami kwiatowymi, stawem z fontanną, a nawet niewielką mariną. Siedzibę tutaj ma Łabiszyński Dom Kultury i biblioteka.
Wyspa Łabiszyńska, fot. KPCD
Żniński szlak wodny
- Muzeum „Wodnik” w Szubinie
- Wyspa Łabiszyńska
- Jezioro Żnińskie Duże: przystań rybacka, plaża
- Jezioro Żnińskie Małe: molo miejskie, plaża miejska, Centrum Sportów Wodnych, kluby żeglarskie, przystań statku „Venezia”
- Wenecja: przystań statku „Venezia”
- Biskupin: rejsy statkiem „Diabeł Wenecki”, Interaktywne Muzeum Rybactwa
- Centrum Nurkowe Piechcin