Alfabet: K

KLEIN Jan

Data wpisu 31 października 2023

KLEIN Jan

(1885 – 1940), ksiądz katolicki, bibliotekarz, historyk, pierwszy dyrektor Muzeum Miejskiego w Bydgoszczy, komisaryczny burmistrz Solca Kujawskiego.

Urodził się dnia 21 września 1885 r. w Szwederowie (obecnie dzielnica Bydgoszczy). Był synem Jana i Praksedy z Trawińskich. Uczęszczał do szkoły wydziałowej w Bydgoszczy, jak i do tutejszego gimnazjum gdzie zdał maturę. W 1906 r. wstąpił do Seminarium Duchownego w Poznaniu, gdzie uzyskał święcenia prezbiteriatu dnia 30 stycznia 1910 r. Już w trakcie formacji świadczył posługę wikariusza w parafii w Kamieńcu i Strzelnie (luty-listopad 1909), a następnie został administratorem parafii w Chomiąży Szlacheckiej (1909-1913) i Krostkowie (1911-1917). Po zdaniu koniecznych egzaminów w roku 1917 objął probostwo w parafii w Solcu Kujawskim od października 1918 r. Dnia 19 stycznia 1920 r. w imieniu rządu polskiego przejmował w Solcu Kujawskim władzę z rąk Niemców i sprawował funkcję komisarycznego burmistrza tego miasta do 1 marca 1921 r. Następnie przeniósł się do Bydgoszczy, gdzie pracował w Bibliotece Miejskiej w charakterze kustosza. Funkcję tą sprawował od 1 kwietnia 1921 r. do 31 lipca 1923 r. Z początkiem lipca 1923 r. Rada Miejska powierzyła mu zadanie zorganizowania Muzeum Miejskiego w Bydgoszczy oraz wyznaczyła na jego pierwszego dyrektora. Uroczystego otwarcia muzeum dokonał 23 sierpnia 1923 r. Na stanowisku dyrektora wykazywał się dobrą organizacją pracy, co przyczyniło się do uporządkowaniem zbiorów oraz okrzepnięcia nowej instytucji. Poza tym udzielał się w pracy społecznej, pracując w polskich towarzystwach naukowych. Był autorem takich pozycji jak: „Bractwo Strzeleckie w Bydgoszczy”, „Dzieje Bydgoszczy. Szkic historyczny”, „Biblioteka Bernardyńska w Bydgoszczy” i wielu artykułów, zamieszczonych w Dzienniku Bydgoskim i Kurierze Poznańskim. Funkcję Dyrektora pełnił do 1925 r., po czym opuścił Bydgoszcz. Dnia 1 marca tr. objął parafię w Czeszewie koło Miłosławia, a 27 stycznia 1926 r. ostatecznie wystąpił z bydgoskiej administracji miejskiej. W 1928 władze kościelne powierzyły mu parafię Chomętowo koło Szubina, gdzie pracował do wybuchu II wojny światowej. Dnia 5 listopada 1939 r. został aresztowany przez Niemców. Był więziony w obozach w Szubinie, w Grupie koło Grudziądza i w Nowym Porcie w Gdańsku. W 1940 r. wywieziono go do obozu koncentracyjnego w Sztutowie, a stamtąd do Oranienburga-Sachsenhausen. W tym ostatnim został zamęczony na śmierć. Zmarł 27 maja 1940 r. Zgodnie z wolą jego siostry – Anny Klein, urnę z prochami złożono na Cmentarzu Bohaterów Bydgoszczy na Wzgórzu Wolności. Jego imieniem nazwano jedną z ulicy na osiedlu Przylesie w Fordonie.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek, Bydgoski Słownik Biograficzny, tom I, Bydgoszcz 1994, str. 64

KOSTRZEWSKI Józef

Data wpisu 28 grudnia 2022

KOSTRZEWSKI Józef

(1885 – 1969), polski archeolog, muzeolog, twórca poznańskiej szkoły archeologicznej, profesor, badacz osady obronnej w Biskupinie.

Urodził się w roku 1885 w Węglewie pod Pobiedziskami w Wielkopolsce. Do szkół średnich uczęszczał w Ostrowie, Gnieźnie i w Poznaniu. Wielokrotnie był zmuszony zmieniać szkołę ze względu na duże zaangażowanie w działalność w tajnych organizacjach patriotycznych i studenckich. Mimo aresztowań i problemów z zaliczeniem poszczególnych klas zdaje maturę w roku 1907. Pierwsze dwa lata studiów realizuje na kierunku medycznym we Wrocławiu, po czym przerzuca się na prehistorię, studiując równocześnie nauki pokrewne. Najpierw podejmuje studia w tym zakresie w Krakowie, a następnie w Berlinie pod okiem prof. Gustawa Kossiny. W czasie studiów przez rok praktykował w muzeum w Londynie w dziale archeologii British Museum. W 1913 r. otrzymuje posadę w dziale przedhistorycznym Museum fűr Volkerkunde w Berlinie. Równolegle wykonuje kwerendę archiwalną w magazynach zawierających materiały z Wielkopolski, Śląska i Pomorza. Następnie w Berlinie, gdzie w roku 1914 otrzymał doktorat z filozofii na podstawie rozprawy pt. „Die ost germanische Kultur der Spätlatenzeit”. Po zakończeniu I wojny światowej zaangażował się w powstanie Uniwersytetu Poznańskiego. Prowadził liczne prace wykopaliskowe na stanowiskach o różnej chronologii i na znacznych terenach II RP. Najważniejszymi badanym przez Józefa Kostrzewskiego stanowiskiem była osada obronna kultury łużyckiej w Biskupinie. Wielosezonowe badania na biskupińskim grodzisku były jednym z ważniejszych argumentów Józefa Kostrzewskiego na autochtoniczność Słowian i przynależność kulturową Wielkopolski do tradycyjnych ziem słowiańskich. W trakcie II wojny światowej był poszukiwany przez wojska niemieckie jako wróg III Rzeszy. Zakonspirowany przeczekał czasy wojenne w Burzynie pod Tuchowem oraz w Zarzeczu. Po zakończeniu wojny powrócił do działalności badawczej. Był redaktorem wielu czasopism, autorem niezliczonych publikacji oraz członkiem takich instytucji, jak Polska Akademia Nauk czy Polskie Towarzystwo Przedhistoryczne.

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Hieronim Kaczmarek, Kostrzewski Józef, [w:] Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, red. Henryk Kondziela, Hanna Krzyżanowska, z. 2, Poznań 2006.

KAJZER Leszek

Data wpisu 28 grudnia 2022

KAJZER Leszek

(1944 – 2016), polski archeolog, specjalista w dziedzinie budownictwa i architektury obronnej Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej.

Urodzony dnia 11 sierpnia 1944 r. w Milanówku na Mazowszu. Od 1950 r. wraz z rodziną przeniósł się do Łodzi, z którą był związany do końca życia. Tam też odebrał nauki wszystkich szczebli edukacji, od szkoły podstawowej po studia na Uniwersytecie Łódzkim. Tytuł magistra w zakresie archeologii uzyskał w 1967 r., na podstawie pracy napisanej pod opieką prof. Konrada Jażdżewskiego. Od czasów studiów interesował się zagadnieniem budownictwa obronnego, co przyczyniło się do rychłego włączenia go do prac realizowanych przez Zakład Archeologii Polski Środkowej Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN, w Pracowni Historii Dawnego Uzbrojenia, której kierownikiem był prof. Andrzej Nadolski. W PAN obronił doktorat w roku 1973, poruszający problematykę uzbrojenia i ubioru rycerskiego. W 1978 roku Leszek Kajzer przeniósł się do Katedry Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, gdzie rozwijał swą karierę naukową, uzyskując dwa lata później stopień doktora habilitowanego, a w 1991 r. tytuł profesora. Ważnymi obszarami zainteresowań badawczych Leszka Kajzera były badania zamków i grodów późnośredniowiecznych z Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej, m.in. w Brześciu Kujawskim, Raciążku, Kowalu, Radziejowie, Sadłowie, czy Radzikach Dużych. Wyniki tych badań były szeroko publikowane w formie artykułów i książek podejmujących problematykę zamków i budownictwa obronnego. Był również aktywny na polu dydaktyki, co zaowocowało licznymi obronionymi pracami magisterskimi i doktorskimi pod jego kierunkiem. Angażował się również w działalność organizacyjną UŁ. W latach 1992-1996 był kierownikiem Katedry Archeologii, a od roku 1996 do 2008 zaś dyrektorem Instytutu Archeologii UŁ. Dorobek naukowy badacza obejmuje blisko 600 pozycji, w tym 26 książek. Jego prace publikowane były w 15 krajach Europy i Stanach Zjednoczonych. Wśród najważniejszych należy wymienić monumentalne dzieło Leksykon zamków
polskich, będące kompendium wiedzy w zakresie tego typu obiektów w początkach XXI w. Zmarł 25 września 2016 r. w Łodzi i w rodzinnym mieście został pochowany.

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Aleksander Andrzejewski, Profesor dr hab. Leszek Kajzer (1944-2016), „Slavia Antiqua”, t. LVII, 2016, s. 9-12.
Aleksander Andrzejewski, Profesor dr hab. Leszek Kajzer (11 VIII 1944–25 IX 2016), „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Archaeologica, t. 32, 2017, s. s. 7-11.

KÜRBISOWA Kazimiera

Data wpisu 17 sierpnia 2022

KÜRBISOWA z Szuchmielskich Kazimiera Marianna

(1892 – 1942), działaczka społeczna, nauczycielka.

Ur. w Świeciu. Córka profesora miejscowego gimnazjum męskiego. Uczyła się w Liceum żeńskim w Chełmnie i liceum pedagogicznym we Wrocławiu. Od 1913 do 1921 r. nauczycielka w żeńskim liceum (następnie gimnazjum) w Chełmnie. W l. 1925-1926 nauczycielka w szkole wydziałowej w Chełmży. Następnie przenosi się wraz mężem Erykiem Kürbisem (poślubionym w 1918 r.) do Gdańska. Tam poza kontynuowaniem pracy w szkolnictwie zaczyna działać społecznie (wykładu, prelekcje, kursy języka polskiego dla dorosłych). Podejmuje pracę w licznych stowarzyszeniach. W 1934 r. zostaje odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi. W 1938 r. zostaje nauczycielką w żeńskim gimnazjum w Tczewie. Po wybuchu wojny, w IV 1940 r. została aresztowana i osadzona w obozie w Ravensbrück. Podjęła się wówczas trudu prowadzenia tajnego nauczania. Zmarła 18 XI 1942 r. po operacji woreczka żółciowego. Prochy sprowadzono najpierw do Jeleniej Góry, po wojnie zaś do Poznania. Jedną z jej trzech córek była wybitna historyczka poznańska Brygida Kürbis.

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Marian Pelczar, Kürbisowa z Szuchmielskich Kazimiera Marianna, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 16, 1971.

KOLANKOWSKI Ludwik

Data wpisu 17 sierpnia 2022

KOLANKOWSKI Ludwik

(1882 – 1956), historyk, polityk, pierwszy rektor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Ur. w Pniewie (Galicja). Gimnazjum ukończył w Stanisławowie, studia historyczne odbył we Lwowie. Doktorat uzyskał w 1906 r. Od 1905 r. pracował w Bibliotece Uniwersyteckiej we Lwowie, od 1906 r. w Bibliotece Jagiellońskiej. Jeszcze w tym samym roku wyjechał na studia do Berlina. Od 1907 do 1915 r. ponownie w Bibliotece Jagiellońskiej. W tym okresie prowadził liczne kwerendy archiwalne m.in. w Królewcu, Moskwie i Wilnie. Na podstawie publikowanej w 1913 r. pracy o Zygmuncie Auguście habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim. Rozpoczął tam również wykłady z historii Litwy, później także z historii Austrii. Po odzyskaniu niepodległości pracował jako urzędnik organizując m.in. polską administrację. Organizował także Uniwersytet w Wilnie. Pracował przy Naczelnym Dowództwie. W l. 1921-22 reorganizował w Wiedniu i w Moskwie placówki dyplomatyczne. W 1924 r. został nominowany wojewodą białostockim, jednak zrezygnował z objęcia urzędu. Następnie wrócił do Krakowa zarówno do Biblioteki Jagiellońskiej, jak również do wykładów na uniwersytecie. Od 1929 r. został dyrektorem Biblioteki Ordynacji Zamoyskich w Warszawie. Od 1930 r. prowadził wykłady na Uniwersytecie Stefana Batorego. W 1931 r. został tam profesorem. W 1937 r. objął Katedrę Historii Polski na Uniwersytecie we Lwowie. Został również prezesem Polskiego Towarzystwa Historycznego. Cały czas pracował naukowo, przed wojną znów angażując się w politykę. Wszedł do senatu, rozważano jego kandydaturę na premiera. W czasie wojny ratował zbiory Biblioteki Zamoyskich. Po niej najpierw włączył się w tworzenie uniwersytetu w Łodzi, zostając tam profesorem oraz prorektorem. Zaangażował się jednak również w powołanie uczelni w Toruniu, zostając tam pierwszym rektorem. Mimo licznych sukcesów, z przyczyn politycznych został odwołany z funkcji w 1948 r. Działał dalej jako dydaktyk, a od 1949 do 1955 r. był dyrektorem uniwersyteckiej Biblioteki. Umarł 19 III 1956 r. Spoczął na cmentarzu św. Jerzego.

&nbsp

Współcześnie w regionie upamiętniony poprzez:

– ulica Ludwika Kolankowskiego w Toruniu
– Sala Senatu im. Ludwika Kolankowskiego w Collegium Maius UMK w Toruniu
– popiersie w pobliżu budynku rektoratu UMK w Toruniu

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Andrzej Tomczak, Kolankowski Ludwik, [w:] Toruński słownik biograficzny, pod red. K. Mikulskiego, t. 1, Toruń 1998, s. 139-141.

KARŁOWSKA Maria

Data wpisu 17 sierpnia 2022

KARŁOWSKA Maria

(1865 – 1935), założycielka Zgromadzenia Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej, błogosławiona Kościoła Katolickiego.

Ur. się w rodzinie ziemiańskiej, w majątku Słupówka (ob. Karłowo, gm. Kcynia). W 1870 r. przeniosła się wraz z rodziną do Poznania. Od 1882 r., po śmierci rodziców, opiekowała się nią starsza siostra. Wówczas też zaczęła działalność dobroczynną, którą od 1892 r. skierowała głównie na pomoc kobietom zajmującym się prostytucją, otwierając z myślą o nich dwa lata później „oratorium pracy”. Habit włożyła w 1896 r. W 1902 r. złożyła śluby. W 1909 r. jej zgromadzenie uzyskało zatwierdzenie statutu, a trzy lata później osobowość prawną. Konstytucje zgromadzenia zostały natomiast zatwierdzone w 1918 r. przez arcybiskupa Dalbora. Zgromadzenie swoje pierwsze placówki zakładało już nieco wcześniej w Winiarach niedaleko Poznania i w Lublinie-Wiktorynie. Przybyły także do Torunia, podejmując pracę w szpitalu na oddziale dermatologicznym, który pozbawiony był personelu po wyjeździe w 1920 r. niemieckich sióstr. Karłowska wraz z siostrami miała zająć się przede wszystkim kobietami z chorobami wenerycznymi. Jeszcze w tym roku, 9 września, biskup chełmińskich Augustyn Rosentreter zgodził się na otwarcie w Toruniu domu Sióstr Pasterek. Sama Karłowska w Toruniu nie zamieszkała, ale bardzo często tu bywała, szczególnie w związku z licznymi problemami dotyczącymi funkcjonowania i finansowania szpitala. Bardziej związała się natomiast z założonym w 1925 r. niedaleko Torunia domem zakonnym w Pniewitem. W tym okresie, a także w kolejnych latach udało się założyć także placówki w Topolnie, Łodzi-Radogoszczy, Romanowie, Dębowej Łące i Jabłonowie Pomorskim. Karłowską odznaczono w 1928 r. Złotym Krzyżem Zasługi. Zm. w Pniewitem w 1935 r. Pochowana w Jabłonowie, najpierw przy wejściu do kościoła, następnie przeniesiona do krypty w kaplicy domu zakonnego w Jabłonowie. W 1997 r. beatyfikowana przez papieża Jana Pawła II.

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Waldemar Rozynkowski, Karłowska Maria, [w:] Toruński słownik biograficzny, pod red. Krzysztofa Mikulskiego, t. 2, Toruń 2000, s. 127-129.

Dane kontaktowe

Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa w Toruniu

Ta strona korzysta z ciasteczek. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.