Alfabet: P

PIOTROWSKI Roman

Data wpisu 30 listopada 2023

PIOTROWSKI Roman

(1928-2017), nauczyciel, historyk, regionalista, Dyrektor Biblioteki Pedagogicznej.

Urodził się w 24 września 1928 r. Był synem Edwarda i Kunegundy ze Świderskich. Czas młodości i lata II wojny światowej przeżył w Rypinie. W 1945 r. wraz z rodzicami wywieziony został przez NKWD na kilka miesięcy do ZSRR, co było spowodowane podpisaniem volkslisty przez jego rodziców. Po powrocie ukończył Średnią Szkołę Zawodową w Rypinie. Równolegle należał do 4. Drużyny Harcerskiej im. ks. J. Poniatowskiego oraz łączył naukę z praca. W 1949 r. pracował w Rypinie jako organizator wypoczynku letniego dla dzieci. W 1950 roku zamieszkał w Rzykach w powiecie wadowickim, gdzie podjął pracę jako nauczyciel i ożenił się z Ireną Śliwą. W 1952 roku ukończył Liceum Pedagogiczne w Bielsku-Białej i w rok później powołany został na stanowisko kierownika Szkoły Podstawowej w Zagórzu, w powiecie wadowickim. Do Rypina powrócił z żoną w 1956 r., gdzie został kierownikiem i dyrektorem biblioteki pedagogicznej, w której pracował aż do emerytury. W latach sześćdziesiątych, pełniąc funkcję społecznego opiekuna zabytków archeologicznych w powiecie rypińskim, przyczynił się do podjęcia badań wykopaliskowych w Janowie koło Świedziebni, w Skrwilnie, gdzie odkryto skarb z XVII wieku oraz w Starorypinie. Ponadto przyczynił się do odkrycia kilkudziesięciu innych stanowisk archeologicznych na terenie powiatu rypińskiego. W 1965 r. był jednym z inicjatorów utworzenia Towarzystwa Miłośników Ziemi Rypińskiej. W 1968 r. wspólnie z Edwardem Koźmińskim i Jadwigą Gumińską był inicjatorem otwarcia Regionalnej Izby Pamięci Narodowej w budynku przy ul. Warszawskiej 20 – późniejszej siedziby Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej. Był także członkiem-założycielem dobrzyńskiego oddziału Włocławskiego Towarzystwa Naukowego Był autorem kilkunastu publikacji, poruszających problematykę dziejów Rypina i okolic, w tym monografię historii Skrwilna i Rogowa, a także teksty problemowe (m.in. poruszające zagadnienie osób pomordowanych w latach okupacji). Za pracę zawodową i społeczną odznaczony został Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1983), nagrodami Ministra Oświaty (1976, 1984), Medalem Mikołaja Kopernika za pracę w dziedzinie ochrony zabytków (1975). Zmarł 28 listopada 2017 r. i został pochowany na cmentarzu parafialnym w Rypinie.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Mirosław Krajewski, Nowy Słownik biograficzny regionu brodnickiego, Brodnica-Toruń 1991, s. 166-167.
Piotr Gałkowski, Roman Piotrowski (24 września 1928 – 28 listopada 2017), [źródło: https://rypin-cry.pl/artykul/roman-piotrowski-24/352164; dostęp: 29.11.2023 r.]

PETRÓW Aleksander

Data wpisu 30 listopada 2023

PETRÓW Aleksander

(1848-1915), kandydat nauk filologicznych Uniwersytetu Warszawskiego, etnograf, slawista, językoznawca, nauczyciel, publicysta.

Urodził się w 1848 r. Był synem Rosjanina – Aleksandra, strażnika komory celnej w Lubiczu k. Torunia i matki Joanny z Bagińskich polskiego pochodzenia. Nauki pobierał w Dobrzyniu nad Drwęcą, Lipnie oraz w Płocku, gdzie w roku 1868 r. zdał maturę. Będąc wzorowym uczniem płockiego gimnazjum zaczął przejawiać zainteresowania kulturą ludową. W roku akademickim 1868/1869 uczęszczał do Szkoły Głównej w Warszawie, lecz w związku z jej likwidacją ukończył tylko jeden rok nauki. Od roku 1870 na stałe związał się z Dobrzyniem nad Drwęcą, w którym prowadził aktywny tryb życia. Dużo podróżował po Mazowszu i ziemi dobrzyńskiej, zbierał materiały etnograficzne i językowe, prowadził także badania archeologiczne. Przebywał również w Niemczech, gdzie, przy okazji prowadzonych tam „interesów handlowych”, zajął się również nowymi metodami wychowania. Za sprawą swojego byłego nauczyciela geografii zaczął interesować się kulturą Łużyczan. Był autorem pierwszej część gramatyki dolnołużyckiej pt. „Głosownia dolnołużyckiego języka”. Opracował także słownik dolnołużycko-polsko-rosyjski. Tłumaczył wiersze polskie, czeskie, górnołużyckie na język dolnołużycki oraz górnołużyckie i dolnołużyckie na język polski. Przełożył także komedię czeską pt. „Śniadanie i obiad”. W „Warszawskim Roczniku Literackim” ogłaszał prace biograficzne o działaczach łużyckich. W 1876 r. brał udział w wojnie Serbii i Czarnogóry przeciw Turcji. Po powrocie do kraju zajmował się m. in. publicystyką. Swoje opracowania publikował w czasopismach lokalnych, jak i w renomowanych publikacjach naukowych. Szczególną wartość posiada jego praca pt. „Lud ziemi dobrzyńskiej, jego charakter, mowa, zwyczaje, obrzędy, pieśni, przysłowia, zagadki itp.”, zamieszczona w publikacji „Zbiór wiadomości do antropologii krajowej wydany staraniem Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności w Krakowie” w roku 1878. Uważany jest za sprawą tego opracowania za pierwszego badacza etnografii ziemi dobrzyńskiej. Pisał liczne teksty dotyczące Dobrzynia nad Drwęcą. Pragnął by powstało w Warszawie czasopismo poruszające problematykę slawistyczną. Bogaty księgozbiór własny przekazał bibliotece Towarzystwa Macierzy Łużyckiej w Budziszynie. W 1877 r., z braku możliwości odpowiedniego zatrudnienia w kraju, wyjechał do Rosji i tam podjął pracę w charakterze nauczyciela historii i geografii w gimnazjum w Krasnoufińsku w guberni permskiej. W dalszym ciągu utrzymywał kontakty z przedstawicielami ówczesnej nauki polskiej oraz Komisją Językową Akademii Umiejętności w Krakowie, której był członkiem w latach 1876-1906. Współpracował także z czasopismem pt. „Wisła”, gdzie w latach 1888-1905 ogłaszał materiały etnograficzne. W 1914 r. Aleksander przeszedł na emeryturę i zamierzał ze swą 20-letnią córką Bronisławą – absolwentką gimnazjum w Orenburgu na stałe osiedlić się w Polsce. W tym celu w 1915 r. przyjechał do swych przyjaciół Winnickich, właścicieli ziemskich we wsi Pokrzywnica koło Pułtuska. Tam też zmarł 2 kwietnia 1915 r.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Mirosław Krajewski, Nowy Słownik biograficzny regionu brodnickiego, Brodnica-Toruń 1991, s. 147-148.

PAWLAK Marian

Data wpisu 18 września 2023

PAWLAK Marian Zdzisław

(1935 – 2016), historyk, badacz dziejów szkolnictwa Kujaw i Pomorza

Urodził się dnia 10 lipca 1935 r. w Nowinach w powiecie włocławskim. Był synem Konstantego i Anny z Raczkowskich. W roku 1942 rodzina Pawlaków przeprowadziła się do Kolonii Borzymie, gdzie mieszkali do 1944 r. W ostatnim roku okupacji mieszkali w jednym z czworaków w folwarku Borzymie, a do Nowin wrócili w styczniu 1945 r. – wówczas też Marian Pawlak rozpoczął naukę w Szkole Podstawowej w Nowinach. Po jej ukończeniu w 1950 r. podjął naukę w Liceum im. Ziemi Kujawskiej we Włocławku, gdzie w 1955 r. uzyskał świadectwo dojrzałości. W tym samym roku rozpoczął studia historyczne na UMK, które ukończył w 1960 uzyskując stopień magistra. Od 25 marca do 30 czerwca 1960 r. pracował jako bibliotekarz w Książnicy Miejskiej w Toruniu, a od 16 sierpnia 1960 r. do 31 sierpnia 1961 r. był zatrudniony na stanowisku nauczyciela w Zasadniczej Szkole Zawodowej w Lipnie, gdzie uczył m.in. Lecha Wałęsę. Od 1961 r. związał się z Instytutem Historii i Archiwistyki UMK w Toruniu, gdzie pracował do 1989 r. Równolegle rozpoczął studia doktoranckie, które zakończył obroną pracy doktorskiej w zakresie historii w 1969 r. W 1967 r. ożenił się z Różą Łukaszewicz, z którą miał syna Przemysława. Zainteresowania badawcze Mariana Pawlaka obejmowały głównie historię oświaty. Skupiał się przede wszystkim na studiach akademickich wychowanków gimnazjów z terenu Pomorza Nadwiślańskiego w okresie staropolskim. Problematyka ta stała się przedmiotem jego pracy pt. „Studia uniwersyteckie młodzieży z Prus Królewskich w XVI – XVIII wieku”, na podstawie której otrzymał stopień doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie historii w 1988 r. W kręgu jego zainteresowań znajdowała się również historia regionalna. Tytuł profesora zwyczajnego otrzymał w 1995 r. W latach 1989-2005 pracował w WSP w Bydgoszczy (obecnie UKW). W 1990 r. był jednym z twórców kierunku historycznego na późniejszym UKW. Po przejściu na emeryturę w 2005 r. podjął dodatkową pracę w Kujawsko-Pomorskiej Szkole Wyższej, gdzie był zatrudniony na stanowisku profesora zwyczajnego. W trakcie swojej wieloletniej kariery zawodowej pełnił wiele funkcji. Był m.in. przewodniczącym Rady Oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego na Wydziale Humanistycznym UMK (1975-1981), kierownikiem Podyplomowego Studium Historii (1984-1989) UMK, kierownikiem Zakładu Historii Nowożytnej WSP(1989-2005) oraz wieloletni dziekanem ds. studiów zaocznych i nauki Wydziału Humanistycznego tej uczelni. Pełnił także funkcję kierownika Zakładu Podstaw Edukacji Wydziału Pedagogicznego KPSW (2006-2011) oraz dziekana na tym wydziale (2011-2012). Był autorem ponad 200 publikacji, w tym dziewięciu książek autorskich. Poza pracą naukowo-dydaktyczną Marian Pawlak angażował się w działalność wielu towarzystw i organizacji, m.in. Włocławskiego Towarzystwa Naukowego, Polskiego Towarzystwa Historycznego, Stowarzyszenia Autorów Polskich, Polskiego Towarzystwa Badań nad Osiemnastym Wiekiem czy Klubu Inteligencji Katolickiej w Toruniu. Badacz był także wielokrotnie honorowany odznaczeniami, m.in. Krzyżem kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2000), Złotym Krzyżem Zasługi (1981) czy Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1997). Zmarł 26 grudnia 2016 r. w Bydgoszczy. Pochowany został na cmentarzu parafii św. Antoniego przy ul. Owsianej w Toruniu.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Michał Raczkowski, Włocławski Słownik Biograficzny, red. S. Kunikowski, t. VII, Włocławek 2018, s. 123-125.

POTEMSKI Czesław

Data wpisu 28 grudnia 2022

POTEMSKI Czesław

(1932 – 1986), polski archeolog, dyrektor Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy.

Urodził się dnia 22 lipca 1932 r. w Radzionkowie. W 1939 r. rodzina Potemskich przeniosła się do Częstochowy. Tam też rozpoczął naukę w liceum im. R. Traugutta, którą zakończył w 1950 r. W kolejnych latach (do 1953 r.) studiował „kulturę materialną” na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, uzyskując tytuł „technika historii kultury materialnej”. Równolegle podjął pracę w poznańskim Muzeum Archeologicznym, później zaś w tamtejszym Instytucie Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk. Z Bydgoszczą Czesław Potemski związał się od 1953 r. w momencie objęcia posady kierownika działu archeologicznego tutejszego muzeum. Będąc zatrudnionym w muzeum eksternistycznie zakończył studia magisterskie, otrzymując tytuł magistra historii kultury materialnej dnia 7 lipca 1959 r. W 1981 r. Czesław Potemski początkowo został kustoszem i zastępcą dyrektora, a od 1982 r. pełnił funkcję dyrektora Muzeum Okręgowego im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. Posadę tą obejmował do połowy 1985 roku, kiedy to zdecydował się przejść na rentę. Kariera zawodowa Czesława Potemskiego w ośrodku bydgoskim obfitowała w liczne terenowe kampanie badawcze na terenie powiatu bydgoskiego, realizowane z innymi placówkami naukowymi i muzealnymi m.in. z Poznania i Warszawy. Badaniami wykopaliskowymi objęto m.in. grodziska wczesnośredniowieczne (m.in. w Fordonie, Strzelcach Dolnych), jak również stanowiska pradziejowe (m.in. w Bydgoszczy-Pałczu, Toninku). Opublikował blisko 200 prac naukowych i popularnonaukowych, w tym najważniejszą pracę pt. „Pradzieje Bydgoszczy i powiatu bydgoskiego”. Badacz zmarł niedługo po ustąpieniu ze stanowiska dyrektora Muzeum. Miało to miejsce dnia 12 maja 1986 r.

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Jacek Woźny, Szkic do portretu zbiorowego archeologów z regionu kujawsko-pomorskiego, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego” t. 20, red. Z. Biegański i Wł. Jastrzębski, Bydgoszcz 2007, s. 11-28.

PRÜFFER Jan

Data wpisu 17 sierpnia 2022

PRÜFFER Jan

(1890 – 1959), zoolog, profesor uniwersytecki.

Ur. w Bolkunach w powiecie Drohiczyn. Jeszcze jako dziecko przeniósł się z rodziną do Częstochowy. Z tamtejszego gimnazjum usunięty w 1905 r. za udział w strajku szkolnym. Matura w 1909 r. Studia przyrodnicze, przerwane ze względu na wybuch I wojny światowej, na Uniwersytecie Jagiellońskim. W l. 1914-17 nauczyciel w gimnazjach częstochowskich, w roku szkolnym 1916/17 dyrektor w Gimnazjum Żeńskim. W l. 1917-18 żołnierz Legionów. Od 1918 r. pracownik Katedry i Zakładu Zoologii UJ. W 1920 r. uzyskał doktorat. Przeniósł się do Warszawy i został kustoszem w Muzeum Zoologicznym oraz m.in. wykładowcą w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Od 1922 r. na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie najpierw jako zastępca profesora, później kierownik Zakładu Zoologii. W 1930 r. habilitował się na Uniwersytecie Poznańskim. Od 1931 r. profesor nadzwyczajny. W l. 1933-34 dziekan Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego. Prowadził intensywne badania entomologiczne. Naukowo wyjeżdżał do Francji i Szwecji. Poza tym odwiedzał muzea przyrodnicze i instytuty zoologiczne także w Austrii, Czechach i Włoszech. W l. 1940-41 pracował w Wileńskiej Izbie Rolniczej, w dziale entomologicznym, później także w Stacji Agrotechnicznej Komisariatu Rolnictwa LSRR. W okresie wojny angażował się także w tajne nauczanie. W 1945 r. przyjechał do Torunia i podjął się organizacji na nowo powstającym uniwersytecie Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego, którego został pierwszym dziekanem. Został też mianowany profesorem zwyczajnym. Wysoko ceniono, także poza granicami kraju jego prace poświęcone motylom. Aktywnie działał w TNT i kilku innych towarzystwach naukowych. Nagradzany i odznaczany, m.in. Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta. W l. 1950-52 brał czynny udział w powstaniu Stacji Biologii Stosowanej w Koniczynce. Działem entomologicznym tej placówki kierował do 1959 r. Zm. 30 XII 1959 r. Pochowany na cmentarzu św. Jerzego.

&nbsp

Współcześnie w regionie upamiętniony poprzez:

– ulica Jana i Marii Prüfferów w Toruniu (dzielnica Podgórz)

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Oprac. na podstawie: Lech Jacuński, Prüffer Jan, [w:] Toruński słownik biograficzny, pod red. K. Mikulskiego, t. 1, Toruń 1998, s. 207-208.

PRAETORIUS Karl Gotthelf

Data wpisu 17 sierpnia 2022

PRAETORIUS Karl Gotthelf

(1767 – 1827), historyk, urzędnik, prezydent miasta Torunia.

Ur. w Toruniu, gdzie rozpoczął edukację. Na studia wyjechał do Lipska i Halle i przebywał tam w l. 1782-86. W 1787 r. już po powrocie do Torunia został sekretarzem rady. Zajął się wówczas także badaniem dziejów miasta. W 1790 r. uzyskał w Wittenberdze magisterium atrium liberalium i doktorat z filozofii. Po drugim rozbiorze Polski, został w ramach pruskiej administracji, pierwszym sekretarzem i dyrektorem kancelarii. W 1807 r., po zajęciu Torunia przez wojska napoleońskie został radcą i jeszcze w tym samym roku prezydentem miasta, które włączone zostało do Księstwa Warszawskiego. Urząd sprawował do 1809 r. W kolejnych latach był przewodniczącym rady, ławnikiem, posłem na sejm Księstwa Warszawskiego. Organizował przyjęcie w czerwcu 1812 r. w Toruniu Napoleona. Po powrocie miasta do Prus pozostał radcą. W 1820 r. przeszedł na emeryturę. Podjął się wówczas przygotowania kroniki miasta, a także opracował nowy katalog zasobu archiwalnego. Zm. w Toruniu 4 IX 1827 r.

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Jerzy Serczyk, Praetorius Karl Gotthelf, [w:] Toruński słownik biograficzny, pod red. K. Mikulskiego, t. 1, Toruń 1998, s. 204-205.

PISKORSKA Helena Stanisława

Data wpisu 17 sierpnia 2022

PISKORSKA Helena Stanisława

(1895 – 1973), działaczka społeczna i oświatowa, historyk-archiwista.

Ur. w Gnieźnie. Uczyła się najpierw w Witkowie, następnie, do matury, w gimnazjum w Bydgoszczy. Niebawem zamieszkała w Toruniu. Od młodych lat działała społecznie. Jeszcze w Bydgoszczy współpracowała z Dziennikiem Bydgoskim, od 1914 r., już w Toruniu, rozpoczęła działalność w zespole Wełnianka, pracując m.in. wśród młodzieży i osób biednych. Pracowała także w Komitecie Niesienia Pomocy Ofiarom Wojny w Królestwie Polskim, m.in. wysyłając odzież dla potrzebujących. W l. 1916-18 była redaktorem pisma „Żebraczek bezdomnych, od 1918 do 1920 r. udzielała się w Towarzystwie Opieki nad Dziećmi, m.in. sprowadzając z Westfalii do kraju polskie sieroty. Poza tym organizowała dla dzieci kolonie letnie, prowadziła szkółkę przy kościele św. Janów. Od 1918 r. członkini Polskiej Rady Ludowej. Po wojnie przygotowywała się do zawodu nauczycielki, została też członkiem TNT, Związku Polek, Polskiego Towarzystwa Historycznego i Towarzystwa Miłośników Torunia. Od 1925 nauczała w Miejskim Gimnazjum Żeńskim, od 1927 r. także w Archiwum Miejskim, którego od 1935 r. była kierowniczką. Publikowała ważne prace naukowe i popularnonaukowe. Po wybuchu wojny aresztowana i więziona w Forcie VII. W grudniu 1939 r. wznowiła pracę w archiwum. W listopadzie 1940 r. wysiedlona do Generalnego Gubernatorstwa. Od 1941 r. w Krakowie, gdzie pracowała w Archiwum. W Toruniu ponownie od 1945 r. Zajęła się na nowo organizacją Archiwum, które ponownie otwarto w 1947 r. W 1948 r. uzyskała magisterium na UW. W 1950 r. została doktorem, w 1957 r. docentem. Od 1951 do 1958 r. kierownik archiwum toruńskiego będącego w tym czasie Odziałem Terenowym Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Bydgoszczy. W 1960 r. przeszła na emeryturę nadal jednak pracując naukowo. Kilkukrotnie odznaczana. Zm. 19 XII 1973 r. Pochowana na cmentarzu św. Jerzego.

&nbsp

Współcześnie w regionie upamiętniony poprzez:

– ulica Heleny Piskorskiej w Toruniu (dzielnica Rubinkowo)

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Karola Ciesielska, Piskorska Helena Stanisława, [w:] Toruński słownik biograficzny, pod red. K. Mikulskiego, t. 1, Toruń 1998, s. 199-200.

PIETRYKOWSKI Tadeusz

Data wpisu 17 sierpnia 2022

PIETRYKOWSKI Tadeusz

(1895 – 1940), prawnik, bibliofil.

Ur. się w położonych niedaleko Żnina Gorzycach. Uczył się w gimnazjum niemieckim w Nakle nad Notecią, a od 1917 r. studiował filozofię w Berlinie. Naukę przerwał w związku z powołaniem do armii niemieckiej i wysłaniem na front w północnej Francji. Pod koniec 1918 r. wałczył już w powstaniu wielkopolskim i w 1919 r. został komendantem Kcyni i tamtejszego obozu jeńców niemieckich. Wziął także udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Został odznaczony Krzyżem Walecznych. Wrócił na studia do Poznania, kończąc je w 1924 r. Przeniósł się następnie do Torunia rozpoczynając tu działalność prawniczą. Włączył się też w działalność naukową i kulturalną miasta, przystępując m.in. do Towarzystwa Naukowego w Toruniu i Konfraterni Artystów. W 1926 r. został jednym z współzałożycieli Towarzystwa Bibliofilów im. J. Lelewela i objął funkcję sekretarza. Jednocześnie sam gromadził cenny i obszerny księgozbiór, a także publikował w regionalnej prasie. Opublikował też książkę pt. Ruch niepodległościowy na Pomorzu. Poza działalnością społeczną ceniony był, także na szczeblu centralnym, przede wszystkim za swoją działalność prawniczą. Z tego też powodu w 1937 r. został wiceprezesem, a dwa lata później prezesem sądu okręgowego w Katowicach. Także na Śląsku szybko włączył się w działalność bibliofilską. Po wybuchu wojny trafił do wojska. Kierował konwojem ewakuującym katowicki sąd do Tarnopola. Został tam aresztowany przez sowietów, osadzony w Kozielsku, a następnie zamordowany w 1940 r. w Katyniu.

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Tadeusz Zakrzewski, Pietrykowski Tadeusz, [w:] Toruński słownik biograficzny, pod red. Krzysztofa Mikulskiego, t. 2, Toruń 2000, s. 199-201.

Dane kontaktowe

Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa w Toruniu

Ta strona korzysta z ciasteczek. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.