Miejscowość: Kruszwica

ZAKRZEWSKI Zygmunt

Data wpisu 7 lipca 2023

ZAKRZEWSKI Zygmunt

(1867 – 1951), archeolog, chemik, numizmatyk, starosta, poseł na Sejm pruski, konserwator zabytków, profesor.

Urodził się dnia 28 marca 1867 r. w Golinie (pow. koniński) w rodzinie ziemiańskiej. Od najmłodszych lat wykazywał się dużym zainteresowaniem pradziejami, kolekcjonując m.in. monety z czasów piastowskich. Naukę w gimnazjum rozpoczął początkowo w Poznaniu, po czym przeniósł się do Wrocławia, gdzie zdał maturę w roku 1889. Już w czasach pobierania nauk podejmował próby rozkopania cmentarzysk pradziejowych wykonując przy tym dokładną dokumentacje opisową oraz publikował pierwsze artykułu archeologiczne w szwajcarskim czasopiśmie „Antiqua”. W 1889 r. zdał maturę i rozpoczął studia chemiczne w Dreźnie i Karlsruhe uzyskując w 1893 r. dyplom inżyniera. Rok później uzyskał tytuł doktora filozofii. W cztery lata później żeni się z Emilją Jażdżewską, a w r. 1904 osiada na Kujawach, w pow. strzelińskim, nabywając majątek ziemski Mirosławice. Pracuje w Kruszwicy jako chemik, a po kilku latach uzyskuje posadę dyrektora pakoskiej cukrowni. W 1914 r. wybrany zostaje
posłem do Sejmu pruskiego i czynność tę sprawuje przez cały czas okres I wojny światowej. Podczas powstania wielkopolskiego mianowany zostaje w 1919 r. starostą powiatu strzelińskiego i obejmuje zarazem funkcję komendanta Straży Ludowej tegoż powiatu. W październiku 1919 r. zostaje także powołany na stanowisko konserwatora zabytków przedhistorycznych na okręg wielkopolski i pomorski. Uzyskuje habilitacje dnia 21 kwietnia 1921 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim z zakresu numizmatyki, a dnia 5 grudnia 1929 r. uzyskuje za zasługi naukowe tytuł profesora. Od początku działalności konserwatorskiej konsekwentnie dążył do stworzenia bazy archiwalnej o istniejących stanowiskach archeologicznych oraz dążył do stworzenia jednolitej i spójnej sieci delegatur urzędu ochrony zabytków. Aktywnie działał na rzecz budowania świadomości potrzeby ochrony stanowisk archeologicznych. Rozległy obszar administracyjny okręgu wymuszał współpracę m.in. z Józefem Kostrzewskim w zakresie prowadzonych prac terenowych. Sam prowadził badania m.in. w Wielkopolsce, Pomorzu i Kujawach. Na tych ostatnich, gdzie przez wiele lat mieszkał, prowadził liczne badania wykopaliskowe, m.in. prace ratownicze na Ostrowie Rzępowskim w Kruszwicy (1922) połączone z odkryciem grodziska ludności kultury Łużyckiej i wczesnośredniowiecznego, osady ludności kultury Łużyckiej w Wójcinie w pow. strzelińskim (1927), megalitu ludności kultury amfor kulistych w Strzelcach w pow. mogileńskim (1928), czy wieloletnie badania na stanowisku wielkokulturowym w Modliborzycach w pow. inowrocławskim. Pozostawił po sobie ok. 80 publikacji; przebadał kilkaset stanowisk archeologicznych w Polsce. Piastował wiele innych zaszczytnych funkcji, w tym był prezesem Polskiego Towarzystwa Prahistorycznego. Wybuch II wojny światowej zastał go w Paryżu, gdzie przebywał na rocznych studiach. Okres wojny przeżył we Francji w Boulogne sur Mer. Do Polski powrócił dopiero w 1948, po pobycie we Włoszech iw Wielkiej Brytanii. Po wojnie pracował w Krakowie na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zmarł 11 marca 1951 r. w Krakowie. Swoją kolekcję numizmatyczną przekazał do Muzeum Narodowego w Krakowie, rodzinie zaś zostawił rękopis swojego pamiętnika.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Kaczmarek Hieronim, Zakrzewski Zygmunt (1867–1951), hasło [w:] Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, z. 2, red. H. Kondziela, H. Krzyżanowska, Poznań 2006, s. 298–299.
Reyman J., Zapis zbioru numizmatycznego [po prof. Z. Zakrzewskim], Biuletyn Krakowski, 1960, t. 2, s 97–103.
Stolpiak B., Zygmunt Zakrzewski. Chemik, archeolog, numizmatyk, profesor Uniwersytetu Poznańskiego 1867–1951, Strzelno 1982.
Wędzki A., Zakrzewski Zygmunt (1867–1951), hasło [w:] Wielkopolski Słownik Biograficzny, red. A. Gąsiorowski, J. Topolski, Warszawa–Poznań 1981, s. 859–860.

TUSZYŃSKI Marian

Data wpisu 28 grudnia 2022

TUSZYŃSKI Marian

(1901 – 1966), powstaniec Wielkopolski, prawnik, sędzia, żołnierz kampanii wrześniowej, archeolog.

Urodził się 8 grudnia 1901 r. w Górze k/Śrema. Jako uczeń gimnazjalny wstąpił dnia 31.12.1918 r. jako ochotnik do oddziału powstańczego w Śremie i nieprzerwanie służył w batalionie śremskim. W trakcie powstania brał czynny udział w walkach na odcinku frontowym Rawicz – Kępno. Na skutek odniesionych ran został bezterminowo urlopowany w listopadzie 1920 r. Ponownie został powołany do służby wojskowej w marcu 1921 r. W roku 1927 otrzymał nominację na ppor. rezerwy – zaś w 1939 r. na por. rezerwy. Podjął równocześnie studia prawnicze, które zakończył w 1931 r. uzyskał dyplom magistra. W 1936 r. złożył egzamin sędziowski, a od 01 września 1938 r., aż do mobilizacji w 1939 r. był asesorem sądowym w Sądzie Okręgowym w Poznaniu. W kampanii wrześniowej 1939 r. był przydzielony do 56 pułku piechoty. Po klęsce wrześniowej przekroczył granicę Polsko – Węgierską i został osadzony w obozie dla internowanych. Po ucieczce z obozu w grudniu 1944 r. postanowił wrócić w rodzinne strony. Do Poznania dotarł w maju 1945 r. Po wojnie podjął kolejne studia, najpierw na UMK w Toruniu pod kierunkiem prof. Romana Jakimowicza, a po jego śmierci w Poznaniu, gdzie w roku 1952 uzyskał dyplom magistra filozofii w zakresie archeologii. Od 1948 r. prowadzi systematyczne badania archeologiczne na wielu stanowiskach. Przedmiotem jego badań było m.in. wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Grucznie czy zespół osadniczy w Kruszwicy, Góra Zamkowa w Grudziądzu czy cmentarzysko kultury pomorskiej w Podwiesku. Od 15 listopada 1966 r. podejmuje pracę w Muzeum w Grudziądzu, obejmując stanowisko kierownika Działu Archeologii, które piastuje do swojej śmierci. Równolegle przygotowywał prace doktorską. W 1958 r. został odznaczony Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym za udział w walkach w trakcie powstania. Zmarł w sposób nagły dnia 17 listopada 1966 r.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Informator Muzeum w Grudziądzu, rok VII, nr 4 (70), październik-grudzień 1966.
Strona internetowa: www.powstańcy-wielkopolscy.pl

OLCZAK Jerzy Feliks

Data wpisu 28 grudnia 2022

OLCZAK Jerzy Feliks

(1929 – 2007), polski archeolog, specjalista w zakresie historii szkła, dyrektor Instytutu Archeologii UMK w Toruniu.

Urodził się 31 lipca 1929 r. w Bydgoszczy. W 1950 r. ukończył gimnazjum i liceum ogólnokształcące w Szczecinku. W latach 1950–1951 pracował w Ministerstwie Rolnictwa w Warszawie, a w okresie od 1951 do 1955 r. studiował historię kultury materialnej na Wydziale Filozoficzno – Historycznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Był studentem m.in. prof. prof. Witolda Hensla, Eugeniusza Frankowskiego, Józefa Gajka i Józefa Burszty. Pracę doktorską napisaną pod kierunkiem Józefa Kostrzewskiego obronił w 1965 r. Do 1979 wykładał na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a następnie przeniósł się na Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie objął stanowisko dyrektora Instytutu Archeologii i Etnografii oraz kierownika Zakładu Archeologii Polski (do 1981). Był twórcą, organizatorem i pierwszym kierownikiem (w latach 1982-2004) jedynej w Polsce Pracowni Dziejów Szkła oraz kierownikiem Zakładu Archeologii Średniowiecza i Czasów Nowożytnych UMK
(w latach 1985-1999). Od czasów studiów interesował się historią szklarstwa. Dziesiątki lat badań nad ta problematyką sprawiły, że stał się czołowym ekspertem w zakresie przemian w wytwórczości szklarskiej. Prowadził liczne badania terenowe na stanowiskach związanych z wytwórczością szklarską, w tym na grodzisku w Kruszwicy. Zapoczątkował nowatorskie badania w tej dziedzinie polegającej na współpracy z naukami ścisłymi przy badaniach fizyko-chemicznych składu zabytków szklanych. Opracował metodę poszukiwań nieistniejących już hut szkła. Stał się autorytetem nie tylko w kraju, ale i za granicą w zakresie dziejów szkła oraz wytwórczości szklarskiej od pradziejów do czasów nowożytnych. Prowadził badania na stanowiskach o różnej chronologii, na terenie całej Polski. Obok szklarstwa studia osadnicze stanowiły drugie pole działalności badawczej. Przez wiele lat podejmował badania terenowe w Wielkopolsce i na Pomorzu. Ich efektem była, przeprowadzona wspólnie z K. Siuchnińskim na obszarze Pomorza Środkowego, weryfikacja około 300 obiektów obronnych i zinwentaryzowanie 175 grodzisk. Na podstawie publikacji podsumowującej wyniki tych badań uzyskał habilitacje w roku 1990. Przez lata pracy zawodowej opublikował samodzielnie lub jako współautor ponad 170 prac, w tym 12 książek. W 1999 r. uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. Za zasługi i wyniki prac badawczych otrzymał liczne nagrody, jak również odznaczenia państwowe. Zmarł nagle 11 maja 2007 r. w Poznaniu.
.

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Maria Dekówna, Prof. dr hab. Jerzy Olczak (31.07.1929–11.05.2007), [w:] Archeologia Polski, t. LIII, z. 2, 2008, s. 355-359

JAKIMOWICZ Roman

Data wpisu 28 grudnia 2022

JAKIMOWICZ Roman

(1889 – 1951), polski archeolog, profesor, twórca toruńskiej archeologii akademickiej oraz Państwowego Muzeum Archeologicznego.

Urodził się dnia 12 maja 1889 r. w Jurjewie Polskim na terenie Cesarstwa Rosyjskiego. Naukę rozpoczął w gimnazjum rosyjskim w Piotrkowie Trybunalskim, a po udziale w strajku szkolnym roku 1905 w gimnazjum polskim w Warszawie. Niedługo później został aresztowany przez carską żandarmerię za kolportaż literatury pepesowskiej (socjalistycznej). W areszcie przebywał do marca 1907 r. Po zwolnieniu z aresztu kontynuował naukę w Szkole Realnej Zrzeszenia Nauczycieli w Grodzisku Mazowieckim. Maturę zdał jako eksternista w Państwowym Gimnazjum w Symferopolu na Krymie, w tym samym roku rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym we Lwowie pod kierunkiem prof. Karola Hadaczka. W roku 1910 przeniósł się do Krakowa, gdzie studiował na Wydziale Filozoficznym
u profesorów: Włodzimierza Demetrykiewicza (prehistorię), Piotra Bieńkowskiego (archeologię klasyczną), Juliana Talko-Hryncewicza (antropologie), Jana Rozwadowskiego (językoznawstwo), Kazimierza Nitscha (językoznawstwo), Franciszka Bujaka (historię społeczno-gospodarczą) i u Ludwika Sawickiego (antropogeografię). Studia w Krakowie realizował do roku 1913. Ze względu na udział w strajku został zmuszony opuścić uczelnie i udać się do czeskiej Pragi, gdzie kontynuował studia pod kierunkiem Lubora Niederlego. Wybuch I wojny światowej zastał Romana Jakimowicza na wykopaliskach w Polsce, doprowadził do przerwania studiów i zaginięcia jego pracy doktorskiej. Mimo tych trudności Roman Jakimowicz doktoryzował się w roku 1919 na Uniwersytecie Jagiellońskim u prof. Demetrykiewicza. Równolegle nabywał doświadczenia muzealniczego. Od 1915 r. zatrudniony był na stanowisku asystenta w Dziale Archeologicznym Pracowni Antropologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i zajmował je do końca 1918 roku, a w 1916 roku został kustoszem Muzeum Krajoznawczego w Warszawie i zajmował to stanowisko do wiosny 1920 roku. W marcu 1920 r. został powołany przez Wydział Nauki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na stanowisko państwowego konserwatora zabytków przedhistorycznych okręgu północnowarszawskiego i członka Prezydium Grona Konserwatorów Zabytków Przedhistorycznych, gdzie pełnił funkcję sekretarza. Kilka lat później (1923 r.) ministerstwo zleciło Romanowi Jakimowiczowi utworzenie Państwowego Muzeum Archeologicznego, którego otwarcie przypadło na 1929 r. W marcu 1934 roku Jakimowicz habilitował się u prof. Józefa Kostrzewskiego na Uniwersytecie Poznańskim na podstawie dorobku naukowego. W momencie wybuchu II wojny światowej Roman Jakimowicz przebywał w Warszawie, gdzie mimo zagrożenia doglądał zbiorów PMA. Od lutego 1940 r. nie pełnił już funkcji dyrektora i pod kara śmierci miał zakaz wstępu na teren muzeum. Od maja 1940 do października 1946 roku Roman Jakimowicz przebywał we wsi Wola Korycka pracując na roli. W połowie lutego 1946 r. badacz przyjął propozycje utworzenia Katedry Prahistorii na powstającym Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Do Torunia przeprowadził się w październiku 1946 po śmierci żony i rozpoczął organizowanie Zakładu Prahistorii. W roku 1948 Roman Jakimowicz rozpoczął zakrojone na szeroką skale prace wykopaliskowe w Kruszwicy. Prace te realizował do swojej śmierci, która nastąpiła dnia 21 stycznia w 1951 r. Został pochowany na cmentarzu św. Jerzego
w Toruniu.
&nbsp
Współcześnie w regionie upamiętniony przez:

– Sala im. Romana Jakimowicza w Instytucie Archeologii UMK w Toruniu
– Nagroda za najlepszą pracę magisterską im. Romana Jakimowicza w Instytucie Archeologii UMK w Toruniu

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Krystyna Przewoźna-Armon, Życie poświęcone ochronie zabytków archeologicznych i studiom nad wczesnym średniowieczem. Roman Jakimowicz (1889 – 1951), „Slavia Antiqua”, t. 33, s. 187 – 218.
Monika Freygant-Dzieruk, Wspomnienie Romana Jakimowicza [w:] Forum Archeologii Publicznej. Popularyzacja i edukacja archeologiczna, red. P. Banasiak, M. Freygant-Dzieruk, N. Stawarz, E. Wielocha, Toruń 2020, s. 25 – 36.

DZIEDUSZYCKI Wojciech

Data wpisu 28 grudnia 2022

DZIEDUSZYCKI Wojciech

(1946 – 2020), polski archeolog, profesor, badacz średniowiecznej Kruszwicy.

Urodził się 18 czerwca 1946 r. w Warszawie. Tam podejmuję naukę w szkole podstawowej. Po przeprowadzce do Środy Śląskiej podejmuje naukę w szkole średniej, w której zdaje egzamin maturalny. W 1965 r. rozpoczyna studia na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w zakresie archeologii. Już w roku 1967 r. podejmuje pracę w poznańskim Zakładzie Archeologii Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN. Od początku studiów aktywnie angażuje się w prace terenowe oraz opracowanie materiałów archeologicznych pochodzących z grodów wczesnośredniowiecznych. Tytuł magistra uzyskuje w 1970 roku na podstawie pracy „Ceramika z wczesnośredniowiecznego Kaszowa w pow. milickim”, a stopień naukowy doktora w 1977 roku na podstawie rozprawy „Wczesnośredniowieczna ceramika kruszwicka na tle rozwoju ceramiki wczesnopolskiej”. Rozprawa doktorska stanowiła pokłosie wieloletnich związków Wojciecha Dzieduszyckiego z badaniami archeologicznymi w Kruszwicy, których początek przypada na 1967 r. Również w późniejszych latach badania średniowiecznej Kruszwicy stanowią ważny element aktywności zawodowej badacza, choć nie jedyny. Organizował także w Kruszwicy lokalną infrastrukturę – archeologiczną Stację Badawczą IHKM PAN oraz stałą ekspozycję archeologiczną. W 1996 r. uzyskał tytuł doktora habilitowanego na podstawie książki „Kruszce w systemach wartości i wymiany społeczeństwa Polski wczesnopiastowskiej”. W latach 2000-2013 był zatrudniony w Instytucie Historii Uniwersytetu Zielonogórskiego, gdzie realizował prace dydaktyczne i naukowe. Podejmował studia m.in. w zakresie problematyki wytwórczości garncarskiej, osadnictwa czy relacji człowiek-środowisko. Działalność naukową kontynuował, aż do śmierci. Zmarł 27 listopada 2020 r. i został pochowany na poznańskim cmentarzu na Junikowie.

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Jacek Wrzesiński, Człowiek pogranicza – wspomnienie profesora Wojciecha Dzieduszyckiego, „Slavia Antiqua”, t. LXII, 2021, s. 9-18.

Dane kontaktowe

Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa w Toruniu

Ta strona korzysta z ciasteczek. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.