TAJCHMAN Jan

TAJCHMAN Jan Juliusz

(1920 – 2020), architekt, konserwator zabytków, nauczyciel akademicki

Urodził się dnia 21 maja 1929 r. w Krośniewicach. Ojciec Tadeusz był kierownikiem szkoły powszechnej, a matka Maria (z d. Kluzińska) była nauczycielką. Naukę w szkole podstawowej rozpoczął w Służewie k/Torunia. Po wybuchu II wojny światowej kontynuował ją na tajnych kompletach w Częstochowie, gdzie spędził z rodziną czasy okupacji. Po wojnie osiedlił się w Toruniu, gdzie ukończył w 1946 r. Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika, a w 1949 r. Państwowe Liceum Budowlane. W latach 1945-1949 i 1957-1958 aktywnie działał w Związku Harcerstwa Polskiego. Po zdanej maturze podjął studia na Wydziale Architektury Szkoły Inżynierskiej w Poznaniu, które zakończył w roku 1953. Po studiach wrócił do Torunia, gdzie pracował jako nauczyciel w Technikum Budowlanym i jako projektant dla Biura Projektów Inwestycyjnych Skupu. W 1960 r. rozpoczął pracę w toruńskim oddziale PP PKZ, gdzie do 1974 r. pełnił funkcje kierownika Pracowni projektowej, a w latach 1974-1990 kierownika Zespołu Sprawdzającego. W 1962 r. został absolwentem kierunku konserwatorstwo na Wydziale Sztuk Pięknych UMK. Równolegle odbył kurs konserwatorski zorganizowany przez Centro Internazionale di Studi per la Conservazione ed il Restauro dei Beni Culturali w Rzymie, który zakończył w 1969 r. Tytuł doktora nauk technicznych otrzymał w 1974 r., a doktora habilitowanego w 1989 r. Działalność projektową i konserwatorską umiejętnie łączył z pracą dydaktyczno-naukową w Instytucie Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa UMK. Uzyskiwał tam kolejne awanse zawodowe, by ostatecznie uzyskać stanowisko profesora nadzwyczajnego, a w 1996 r. tytuł profesora zwyczajnego. Jego zainteresowania badawcze obejmowały złożoną problematykę historyczną i konserwatorską zabytków architektury. Swoje dociekania badawcze skupiał na zagadnieniach związanych z zabytkową stolarką architektoniczną i z historycznymi konstrukcjami więźb dachowych. Dużo uwagi poświęcał również kwestią teorii konserwacji zabytków architektonicznych Rezultaty swoich prac badawczych opublikował w kilku książkach oraz w ponad 100 artykułach. W pracy dydaktycznej nie ograniczał się wyłącznie do macierzystej uczelni. Wykładał także dla słuchaczy Wyższego Seminarium Duchownego w Toruniu, Wydziału Technologii Drewna SGGW w Warszawie oraz Wydziału Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy. Angażował się również w działania licznych organizacji, komisji i stowarzyszeń, m.in. Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków, Stowarzyszenia Architektów Polskich czy Kujawsko-Pomorskiej Wojewódzkiej Rady Ochrony Dóbr Kultury. Za swoje osiągnięcia na polu naukowym, artystycznym, konserwatorskim i pedagogicznym był wielokrotnie nagradzany, m.in. Nagrodą Ministra Edukacji Narodowej, I nagrodą Stowarzyszenia Konserwatora Zabytków, medalem Biskupa Toruńskiego – Zasłużony dla Diecezji Toruńskiej czy Honorowym medalem Thorunium od Prezydenta Miasta Torunia czy Krzyżem Oficerski Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 29 grudnia 2020 r. w Toruniu, gdzie spoczął na cmentarzu św. Jerzego przy ul. Gałczyńskiego.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Bożena Zimnowoda-Krajewska, Tajchman Jan Juliusz (1929-2020) [w:] Polski Słownik Biograficzny Konserwatorów, z. 6, red. I. Błaszczyk, J. Kondziela, R. Marcinek, Warszawa 2022, s. 105-108.
Janusz Krawczyk, Profesor Jan Juliusz Tajchman 1929-2020. In memoriam, „Rocznik Toruński”, t. 48, s. 281-287.

JĘDRZEJEWSKI Zbigniew

JĘDRZEJEWSKI Zbigniew

(1945 – 2022), mistrz kowalski, laureat Nagrody im. Oskara Kolberga.

Urodził się w 1945 r. w Osięcinach (powiat radziejowski), w rodzinie kujawskich rzemieślników. Jego matka Helena zajmowała się hafciarstwem i szydełkowaniem, ojciec Teodor był założycielem kuźni w Osięcinach, w której wykuwał zarówno przedmioty użytkowe, jak i stylizowane ozdoby. Wykształcenie pobierał najpierw w Osięcinach, a następnie we Włocławku, gdzie ukończył także Studium Nauczycielskie i rozpoczął pracę jako nauczyciel przedmiotów zawodowych w Zespole Szkół Mechanicznych w Radziejowie. Tam też prowadził koło zainteresowań dla młodych metaloplastyków. Sam nauczył się fachu przede wszystkim od swojego ojca. Pomagał mu w kuźni, a gdy ten przeszedł na emeryturę w 1976 r., zrezygnował z pracy w szkole i przejął rodzinną działalność w pełnym wymiarze. Jego praca była odzwierciedleniem ciężkiej pracy i wrodzonego talentu. Z powodzeniem łączył technikę z plastyczną wyobraźnią, tworząc formy finezyjnie, a przy tym starannie zakomponowane. Przekształcił prostą kuźnię w zakład kowalstwa artystycznego, w którym powstawały m.in. dekoracyjne kraty, bramy, balustrady, świeczniki, latarnie, lampy. W 1979 r. Zbigniew Jędrzejewski został wyróżniony tytułem Honorowego Mistrza Rzemiosła Artystycznego, a w 1986 złotą odznaką „Za opiekę nad zabytkami”, przyznawaną przez Ministra Kultury i Sztuki. W 2006 r. otrzymał także prestiżową Nagrodę im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej”. Od lat 80. brał udział w licznych konkursach sztuki ludowej i kowalstwa artystycznego. Jego prace były prezentowane na zagranicznych wystawach, obecnie znajdują się w zbiorach muzealnych we Włocławku, Inowrocławiu i Radomiu, można je także dostrzec w przestrzeni publicznej Włocławka, Inowrocławia, Osięcin, Ostrowąsu, Izbicy Kujawskiej. Fach przekazał swojemu synowi Andrzejowi, który kontynuuje rodzinną tradycję i prowadzi kuźnię w Osięcinach. Uczniem mistrza był również m.in. Andrzej Schmidt, popularny kowal z Piotrkowa Kujawskiego. Zbigniew Jędrzejewski odszedł 25 lipca 2022 r.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

D. Kalinowska, Zbigniew Jędrzejewski, online: https://www.nagrodakolberg.pl/laureaci-zbigniew_jedrzejewski, dostęp: 28.12.2022.

CHOPIN Justyna

CHOPIN z d. Krzyżanowska Justyna

(1782 – 1861), ziemianka, matka Fryderyka Chopina.

Ur. w majątku Długie. Jej rodzice dzierżawili Długie, będący majątkiem Skarbków. Okres dzieciństwa prawdopodobnie mieszkała w Izbicy i Świętosławicach, a późniejsze lata spędziła w Żelaznej Woli i Warszawie jako osoba pracująca u Skarbków. W 1806 r. poślubia Mikołaja Chopina, który również pracował jako guwerner w majątku Skarbków. Posiadali czwórkę dzieci, w tym Fryderyka Chopina urodzonego 1809/1810 roku. Z powodu na brak źródeł niewiele posiadamy informacji na temat życia Justyny Chopin. Zmarła w 1861 r.

&nbsp
Współcześnie w regionie upamiętniony poprzez:

– pomnik we wsi Długie
– tablica pamiątkowa Tekli Justyny Chopinowej w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Izbicy Kujawskiej

&nbsp
Oprac. na podstawie:

https://chopin.nifc.pl/pl/chopin/osoba/6362_justyna-chopin

WAŁDOWSKI Julian

WAŁDOWSKI Julian

(1854 – 1912), artysta malarz.

Ur. w Szabdzie niedaleko Brodnicy. Uczył się w prywatnym gimnazjum w Kurzętniku i prawdopodobnie w gimnazjum w Chełmnie. W l. 1871-1876 studiował malarstwo w Düsseldorfie, odbył służbę wojskową i uzupełnił swoje wykształcenie w monachijskiej akademii sztuk pięknych. Od 1883 r. zamieszkał w Toruniu. Rozpoczął działalność społeczną, m.in. współorganizując obchody 200 rocznicy odsieczy wiedeńskiej, za co w 1884 r. stanął przed sądem. Rozwinął tu także działalność malarską, specjalizując się przede wszystkim w tematyce religijnej. W 1887 r. wykonał dla kościoła św. Janów w Toruniu obrazy przedstawiające św. Cecylię i św. Anioła. W 1890 r. wyjechał do Berlina. Od 1893 r. związał się z Wrocławiem. Od tego czasu swoje prace wykonywał w 79 śląskich kościołach. Tworzył także na zamówienia prywatne. Zm. 23 V 1914 r. we Wrocławiu.

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Tadeusz Zakrzewski, Wałdowski Julian, [w:] Toruński słownik biograficzny, pod red. K. Mikulskiego, t. 1, Toruń 1998, s. 244-245.

MOCZYŃSKI Zygmunt

MOCZYŃSKI Zygmunt

(1871 – 1940), kompozytor, dyrygent, pedagog.

Ur. w Bydgoszczy jako syn organisty. Od najmłodszych lat wykazywał zdolności muzyczne. Już w wieku 17 lat, ucząc się w bydgoskim Instytucie Muzycznym, skomponował mszę. Za namową ojca kształcił się w kolejnych latach na nauczyciela w Rogoźnie Wielkopolskim i Paradyżu. W 1893 r. zdał maturę i zaczął praktykę nauczycielską w Koźminie. Tam też od 1895 już po zdaniu niezbędnych egzaminów, został pełnoprawnym nauczycielem. Rozpoczął też studia muzyczne w Berlinie, gdzie w 1898 r. zdobył dyplom dyrygenta, organisty i nauczyciela muzyki. W następnym okresie, po nieskutecznych staraniach o posadę nauczyciela w Grudziądza, rozpoczął pracę jako nauczyciel muzyki w Szczecinie. W okresie długoletniego pobytu w tym mieście zajął się także komponowaniem, a część z jego utworów została nawet wydana drukiem. W latach 1919-1922 nauczał w Seminarium Nauczycielskim w Rogoźnie, a w 1922 r. został nauczycielem muzyki w Toruniu. Od 1934 r. wykładał też w toruńskim konserwatorium muzycznym Pomorskiego Towarzystwa Muzycznego, będąc zarazem wicedyrektorem tej placówki. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości ewolucję przeszła jego twórczość, w której pojawiły się m.in. utwory patriotyczne i narodowe, a skomponowany przez niego Hymn Pomorza rozpoczynał różne ważniejsze uroczystości. Jego twórczość oraz działalność na polu społecznym była dostrzegana i nagradzana. W 1936 r. uhonorowano go poza tym Złotym Krzyżem Zasługi. W 1938 r. w związku z 50 rocznicą jego działalności twórczej zorganizowano w Toruniu dużą uroczystość z koncertem jego utworów. Po wybuchu II wojny światowej rozpoczął działalność w organizacji konspiracyjnej Batalion Śmierci za Wolność. 6 marca 1940 r. został aresztowany i uwięziony w Forcie VIII., a we wrześniu t.r. przewieziony do Warszawy, do więzienia na Pawiaku. Jeszcze w tym miesiącu, 17 września rozstrzelano go w Palmirach.

&nbsp

Współcześnie w regionie upamiętniony poprzez:

– ulica Zygmunta Moczyńskiego w Toruniu (dzielnica Chełmińskie Przedmieście)
– ulica Zygmunta Moczyńskiego w Bydgoszczy (dzielnica Śródmieście)
– tablica pamiątkowa na ul. Konopnickiej 15 w Toruniu, gdzie niegdyś mieszkał

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Tadeusz Zakrzewski, Moczyński Zygmunt, [w:] Toruński słownik biograficzny, pod red. Krzysztofa Mikulskiego, t. 2, Toruń 2000, s. 175-177.

JAMONTT Bronisław

JAMONTT Bronisław

(1886 – 1957), malarz, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Ur. w Dokudowie pod Lidą. Uczeń Wileńskiej Szkoły Rysunkowej i gimnazjum klasycznego. Po maturze udał się na studia prawnicze do Petersburga (1908-1910), jako wolny słuchać podjął też studia artystyczne. W 1909 r. podróżował do Krakowa i Zakopanego. Trudności materialne zmusiły go do rezygnacji w 1910 r. ze studiów. Wrócił do Wilna. Uczył rysunku w okolicznych dworach, w latach 1918-19 także w szkole w Homlu. Od 1920 r. ponownie w Wilnie. Tu współorganizował Wileńskie Towarzystwo Artystów Plastyków. Od 1928 r., aż do uzyskania dyplomu w 1934 r. studiował na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego. W tym okresie podróżował m.in. do Paryża i Florencji. Od 1931 r. był już asystentem na uniwersytecie, od 1936 r. zastępcą profesora, a od 1937 do 1939 r. profesorem nadzwyczajnym. W czasie wojny nauczał w podziemiu. Od 1945 r. w Toruniu. Jeden z współorganizatorów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Od 1945 r. prodziekan Wydziału Humanistycznego, od 1946 r. dziekan Wydziału Sztuk Pięknych. W 1953 r. uzyskał doktorat nauk o sztuce. Był bardzo aktywny, tworzył wiele nagradzanych prac. Kilkukrotnie odznaczony w tym w 1955 r. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zm. 4 II 1957 r. w Toruniu. Pochowany na cmentarzu św. Jerzego w Toruniu. Poza zbiorami prywatnymi jego prace znajdują się w muzeach w Toruniu, Bydgoszczy, Grudziądzu oraz w Muzeum Narodowym w Warszawie.

&nbsp

Współcześnie w regionie upamiętniony poprzez:

– ulica Bronisława Jamontta w Toruniu

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Jan Kotłowski, Jamontt Bronisław, [w:] Toruński słownik biograficzny, pod red. K. Mikulskiego, t. 1, Toruń 1998, s. 123-125.

HORZYCA Wilam

HORZYCA Wilam

(1889 – 1959), reżyser, pisarz, tłumacz, dyrektor teatru w Toruniu.

Ur. we Lwowie. Matura w 1908 r. W młodości działacz organizacji niepodległościowych. W l. 1908-14 student literatury niemieckiej i angielskiej w Wiedniu. W l. 1914-16 żołnierz Legionów. Od 1917 do 1918 r. pracował w Lwowie jako nauczyciel języka niemieckiego, później jako bibliotekarz w Warszawie. Od 1919 r. rozpoczął publikować pierwsze wiersze i recenzje teatralne. W l. 1922-31 wykładowca, a w 1929 r. także dyrektor Państwowej Szkoły Dramatycznej. W l. 1924-26 współpracował z Teatrem im. W. Bogusławskiego. W tym okresie publikował też szkice, tłumaczył literaturę angielską, a od 1928 do 1937 r. redaktor w miesięczniku „Droga”. Od 1931 do 1937 r. dyrektor Teatrów Miejskich we Lwowie. Wówczas wydawał czasopismo „Scena Lwowska”. Od 1937 do 1939 zastępca dyrektora Teatru Narodowego i Nowego w Warszawie. Egzamin reżyserski zdał w 1939 r. Okres okupacji spędził we Lwowie i Warszawie, będąc tłumaczem, angażując się w tajne nauczanie oraz redagując konspiracyjne pismo. Po wojnie najpierw zastępca dyr. Teatru w Katowicach, a od 1945 do 1948 r. dyrektor Teatru Ziemi Pomorskiej w Toruniu, w ostatnim z tych sezonów również dyrektor Teatru Miejskiego w Bydgoszczy. Przyczynił się do ogromnego rozwoju teatru toruńskiego. Po wyjeździe z Torunia pracował jeszcze w teatrach w Poznaniu, Wrocławiu i Krakowie. Od 1957 do 1959 r. był dyrektorem Teatru Narodowego w Warszawie. Zmarł 2 III 1959 r. w Warszawie, tam też został pochowany na Starych Powązkach.

&nbsp

Współcześnie w regionie upamiętniony poprzez:

– Teatr im. Wilama Horzycy w Toruniu (imię nadane w 1960 r.)
– ulica Wilama Horzycy w Toruniu
– nagroda „Wilam” – statuetka przyznawana instytucjom i osobom prywatnym, które w szczególny sposób włączyły się w działalność toruńskiego teatru

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Janusz Skuczyński, Horzyca Wilam, [w:] Toruński słownik biograficzny, pod red. K. Mikulskiego, t. 1, Toruń 1998, s. 117-119.

GOLTZ Bogumił

GOLTZ Bogumił

(1801 – 1870), niemiecki pisarz i etnograf.

Ur. w Warszawie. Uczył się m.in. w Kwidzynie i Królewcu. Odbył też praktykę rolniczą w Ciechocinie, a także przed semestr studiował we Wrocławiu. Następnie ożenił się z Amalie Josaphine von Blumberg i kupił w Lisewie koło Golubia gospodarstwo. W 1831 zamieszkał jednak w Golubiu i rozpoczął działalność pisarską. Z czasem przeprowadził się do Toruniu. Odbył podróże po licznych krajach europejskich. Był także w Egipcie o którym napisał osobną publikację porównując Arabów z Polakami, Niemcami i Żydami. Wygłaszał liczne odczyty, zarówno w kraju i za granicą i z tej działalności się utrzymywał. W tym okresie stał się bardzo rozpoznawalny. Relacje z jego zagranicznych podróży i wystąpień opisywane były w lokalnych gazetach. W 1856 r. towarzystwo „Coppernicus Vereins für Wissensachft und Kunst zu Thorn” mianowało go swoim honorowym członkiem. Współpracował także z periodykiem „Thorner Wochenblatt”. W 1858 r. zasiadał w składzie rady miejskiej. W 1869 r., po jednej z podróży wrócił chory. Zm. 12 XI 1870 r. Spoczął na toruńskim cmentarzu św. Jerzego..

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Weronika Jaworska, Goltz Bogumił, [w:] Toruński słownik biograficzny, pod red. K. Mikulskiego, t. 2, Toruń 2000, s. 99-100.

FAŁAT Julian

FAŁAT Julian

(1853 – 1929), malarz.

Ur. w Tuligłowach (woj. lwowskie). Uczył się w Komarnie i Przemyślu. Od 1869 r. studiował w Krakowie w Szkole Sztuk Pięknych. W 1872 r. rysownik u archeologa Stanisława Krzyżanowskiego. Rok później pracował w Odessie u architekta Feliksa Gąsiorowskiego. Następnie wyjechał na studia politechniczne do Zurychu. W l. 1874-76 nadal przebywając w Szwajcarii pracował w charakterze kreślarza przy budowie kolei. Publikował wówczas także w prasie ilustrowanej. W l. 1878-80 studiował w Monachium. Działał w tamtejszym środowisku artystycznym, rozwijając i poszerzając swoją działalność twórczą. Szczególnie bliska stała mu się akwarela. Odbywał liczne podróże zagraniczne poznając nowe tendencje w malarstwie. W l. 1882-1886 mieszkał i tworzył w Warszawie. W tym czasie, w 1885 odbył podróż morską dookoła świata. Od tego momentu w jego twórczości zaczęło pojawiać się wiele motywów orientalnych. Od 1886 r., gdy wziął udział w polowaniu zorganizowanym przez księcia Antoniego Radziwiłła, ten temat stał się głównym w jego twórczości. Wiele lat spędził na dworze berlińskim będąc tam nadwornym malarzem. Od 1895 r. związał się z krakowską Szkołą Sztuk Pięknych (w niedługim czasie Akademią Sztuk Pięknych), której był rektorem w l. 1901-1905. W 1910 r. wyprowadził się na Śląsk Cieszyński i zamieszkał w Bystrej. W 1915 r. walczył jako żołnierz Legionów. W 1920 r. uczestniczył w Pucku w zaślubinach Polski z morzem. Upamiętnił ten fakt na obrazie. Wówczas też zamieszkał w Toruniu i w końcu 1920 r. powołał Konfraternię Artystów. Wspierał wiele inicjatyw kulturalnych. W 1921 r. otworzył wystawę sztuki polskiej w Dworze Artusa. W tym samym roku wyjechał do Warszawy obejmując funkcję dyrektora Departamentu Sztuki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, jednak po kilku miesiącach zrezygnował. Wrócił do Bystrej, został honorowym prof. w ASP w Krakowie. Do końca życia utrzymywał kontakty z Toruniem. Zm. 9 VII 1929 r. w Bystrej i tam spoczął.
&nbsp
Współcześnie w regionie upamiętniony poprzez:

– ulicę w Toruniu

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Jan Bełkot, Fałat Julian, [w:] Toruński słownik biograficzny, pod red. Krzysztofa Mikulskiego, t. 1, Toruń 1998, s. 96-98.

DANIELEWSKI Ignacy

DANIELEWSKI Ignacy

(1829 – 1907), drukarz, wydawca, poeta, pisarz ludowy.

Ur. w Borku Wlkp. Uczeń seminarium nauczycielskiego w Paradyżu. Następnie nauczyciel w Trzemesznie i Bydgoszczy. Od 1855 r. w Chełmnie. Tu rozpoczął pracę u wydawcy tygodnika „Nadwiślanin” drukarza i księgarza Józefa Gółkowskiego, przyszłego teścia, po którym przejął z czasem interes. Rozpoczął wydawanie dodatków do „Nadwiślanina”, w tym z dużym sukcesem „Przyjaciela Ludu”. Starał się kształtować poglądy patriotyczne odbiorców wydając w dużym nakładzie od 1862 r. „Polski Kalendarz Katolicki dla Kochanych Wiarusów Prus Zach., Wielkiego Księstwa Poznańskiego i Śląska”. Jego działania spotkały się ze stanowczą reakcją zaborcy i koniecznością odbycia przez Danielewskiego kary jednego roku więzienia w twierdzy Wisłoujście. Tam ułożył popularną później we wszystkich zaborach pieśń „Wisło Moja, Wisła Stara”. Po odbyciu kary został posłem sejmu pruskiego. Działał nadal społecznie, jednak w związku z faktem, że to Toruń stał się niebawem centrum ruchu polskiego, sprzedał „Nadwiślanina” wydawcom „Gazety Toruńskiej”. Z czasem, w związku z częstszą obecnością w Toruniu, upadły prowadzone przez niego w Chełmnie, księgarnia i drukarnia. Od 1873 r. zamieszkał w Toruniu, rozpoczął pracę w „Gazecie Toruńskiej”. W związku z kolejnymi naruszeniami prawa prasowego trafił na 14 miesięcy do więzienia, wrócił jednak po odbyciu kary do redagowania prasy. Od 1875 r. zaczął wydawać z sukcesem tygodnik „Przyjaciel”, od 1883 r. „Gazetkę dla Dzieci”, a od 1884 r. tygodnik rolniczy „Gospodarz”. Działał w różnych organizacjach, był wśród współzałożycieli Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Pisał utwory i wiersze. Zm. w 1907 r. w Toruniu. Pochowany na cmentarzu nowomiejskim. Ufundowano mu obecnie nie istniejący już pomnik.

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Tadeusz Zakrzewski, Danielewski Ignacy, [w:] Toruński słownik biograficzny, pod red. Krzysztofa Mikulskiego , t. 1, Toruń 1998, s. 71-72.

Ta strona korzysta z ciasteczek. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.