CHMIELECKI ks. Kazimierz

CHMIELECKI ks. Kazimierz

(1880 – 1929), duchowny, archeolog-samouk, członek Towarzystwa Naukowego w Toruniu.

Urodził się dnia 8 lutego 1880 r. w Brzuścach (pow. stargardzki). Był synem Jakuba i Joanny z Pohlamów. Ojciec Kazimierza był rolnikiem, rodzina matki również posiadała znaczną własność ziemską. Edukację zaczął od szkoły podstawowej, następnie uczęszczał do gimnazjów w Kościerzynie i Chojnicach, gdzie należał do kółka filomatów. Po zdaniu matury, w 1900 r. podjął studia teologiczne w Seminarium Diecezjalnym w Pelplinie, tam też zaangażował się w działalność kółka historycznego. Wówczas właśnie zrodziło się jego zainteresowanie archeologią. Podjął w tym czasie współprace z Towarzystwem Naukowym w Toruniu (TNT). Równolegle ze studiami teologicznymi prowadził pierwsze prace terenowe, efektem czego było odkrycie kilkunastu grobów skrzynkowych oraz pierwsze publikacje na łamach Rocznika TNT. Czasy kleryckie, to również okres zaangażowania w pracę muzealną. Najwięcej wysiłków włożył w uporządkowanie zbiorów archeologicznych, które od wyjazdu G. Ossowskiego w 1879 roku nie miały fachowej opieki. Święcenia kapłańskie przyjął w marcu 1904 roku, po czym został mianowany wikarym w Chełmnie. W listopadzie 1906 roku przeniósł się do Grzybna, a następnie w 1909 roku do Brodnicy. W tym roku wydał także publikacje opisującą zbiory archeologiczne TNT pt. „Człowiek przedhistoryczny w Prusiech Zachodnich oraz przewodnik po zbiorach Towarzystwa Naukowego w Toruniu”. Od 1908 r. pełnił funkcję kasjera TNT za schorowanego ks. Gołębiewskiego. Blisko współpracował z ks. S. Kujotem, co przyczyniło się do rozwoju Towarzystwa. W dniu 10 listopada 1910 r. został mianowany proboszczem w Wapczu
(obecnie Wabcz), gdzie pozostał do 1927 roku, gdy zrezygnował z probostwa. Na emeryturze pełnił obowiązki archiwariusza w kancelarii Kurii Biskupiej w Pelplinie. Pod koniec życia mieszkał w domu emerytów w Zamartem. Ks. K. Chmielecki przebadał wykopaliskowo ok. 25 stanowisk archeologicznych, w tym wiele cmentarzysk, wśród nich trzy cmentarzyska kultury pomorskiej w Żelewie, pow. wejherowski, gm. Luzino, z którego pochodzi piękny i cenny zbiór zabytków z urnami twarzowymi na czele. Włączył się w badania cmentarzyska średniowiecznego w Kałdusie, gm. Chełmno, z bogato wyposażonymi grobami. Zmarł na chorobę serca dnia 18 maja 1929 r.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Władysław Łęga, Ś.P. Ksiądz Kazimierz Chmielecki, Zapiski TNT, T.8, s. 145-151. Toruń 1929.

CHMARZYŃSKI Gwido

CHMARZYŃSKI Gwido

(1906 – 1973), historyk sztuki, konserwator zabytków, prof. Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu i Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, dyrektor Muzeum Wielkopolskiego.

Urodził się dnia 20 lipca 1906 r. w Nakle nad Notecią. jako syn Edmunda, urzędnika, i Pelagii z Dettlofów. Uczęszczał do miejscowej szkoły w latach 1913-21, następnie kontynuował naukę w Poznaniu, gdzie uczęszczał do Gimnazjum K. Marcinkowskiego. Tam zdał maturę w 1924 r. W latach 1924-25 realizował studia w zakresie historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie do roku 1928 na Uniwersytecie Poznańskim. Pracę zawodową rozpoczął w 1929 jako pomocnik konserwatora wojewódzkiego w Poznaniu na okręg pomorski z siedzibą w Toruniu i funkcję tę pełnił do 1931. Tu równocześnie w latach 1929-35 był kustoszem Muzeum Miejskiego. Okres ten zaowocował napisaniem monografii „Sztuka w Toruniu” (wyd. w 1934). W 1932 r. obronił pracę doktorską pt. „Sarkofag Bolesława Chrobrego w Poznaniu i problem średniowiecznej plastyki sarkofagowej”. Dnia 1 maja 1935 r. powołany został na stanowisko adiunkta w Katedrze Historii Sztuki Uniwersytetu Poznańskiego. W czasie II wojny światowej przebywał w Krakowie, zaangażował się w tajne nauczanie na Uniwersytecie Jagiellońskim (1943–1944), trafił do obozu w Płaszowie. W latach 1944–1945 pełnił funkcję przewodniczącego rady nadzorczej Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” w Krakowie. Po wojnie powrócił do Poznania na stanowisko adiunkta w Katedrze Historii Sztuki Uniwersytetu Poznańskiego, pełnił równocześnie od 15 kwietnia 1945 do 28 lutego 1948 funkcję dyrektora Muzeum Wielkopolskiego, następnie kustosza działu średniowiecznego tej placówki. Równocześnie był członkiem Komisji Rewindykacyjnej Dzieł Sztuki działającej na terenach byłej Rzeszy Niemieckiej i przyczynił się do powrotu na teren Wielkopolski i Poznania wielu zagrabionych przez okupanta zabytków ruchomych, w tym około 20 tys. eksponatów Muzeum Wielkopolskiego. Jako dyrektor Muzeum przyczynił się także do zabezpieczenia wielu zabytkowych dzieł sztuki z tzw. mienia podworskiego i poniemieckiego, głównie z pałaców na terenie Wielkopolski, przejmując je do zbiorów muzealnych. Efektem tej działalności było zwiezienie do Muzeum ok. 4300 obiektów. W latach 1945-55 wykładał w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu, gdzie w 1953 mianowany został zastępcą profesora, a w 1955 prof. nadzwyczajnym. Natomiast w od 1959 do 1965 był kierownikiem Katedry Historii Sztuki na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu i przez jedną kadencję pełnił funkcję dziekana Wydziału Sztuk Pięknych. W latach 1966-70 kierował Katedrą Historii Sztuki Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Przez wiele lat by także przewodniczącym Komisji Historii Sztuki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Jego zainteresowania naukowe koncentrował się wokół badań sztuki średniowiecznej, a szczególnie architektury. Działalność konserwatorska związana była z jego pracą w Toruniu i restauracją najcenniejszych zabytków w tym mieście. Zmarł 30 lipca 1973 w Kamieniu Pomorskim, ale został pochowany na Cmentarzu Junikowskim w Poznaniu.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Henryk Kondziela, Chmarzyński Gwido (1906-1973), [w:] Polski Słownik Biograficzny Konserwatorów Zabytków [internet: http://www.skz.pl/skz_files/skz_glossary/index.html; dostęp 07.06.2023 r.]

CEMKA Franciszek

CEMKA Franciszek

(1946 – 2018), polski archeolog, muzeolog.

Urodził się dnia 5 maja 1946 r. w Tucholi. Tam też w późniejszych latach pobierał nauki w szkole podstawowej i w Liceum Ogólnokształcącym. Podjął studia na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego, na kierunku archeologia. Tytuł magistra uzyskał w 1970 r. Po ukończeniu studiów podjął pracę na stanowisku asystenta w Muzeum Archeologicznym i Etnograficznym w Łodzi, nastepnie w Biurze Badań i Dokumentacji Zabytków. Blisko współpracował z Ryszardem Stanisławskim, wieloletnim dyrektorem Muzeum Sztuki w Łodzi. W 1974 podjął pracę w Urzędzie Wojewódzkim w Łodzi, nadzorując działalność muzeów w tym województwie. W tym samym roku przeniósł się do Warszawy, gdzie podjął pracę w Zarządzie Muzeów i Ochrony Zabytków (kierowanym przez dyrektora dr. Bohdana Rymaszewskiego) w Ministerstwie Kultury i Sztuki. W ministerstwie tym, które zmieniało nazwy, pracował do przejścia na emeryturę. Zajmował się nadzorowaniem działalności muzeów w całym kraju, w szczególności tzw. muzeów centralnych – bezpośrednio podporządkowanych Ministrowi Kultury. Zajmował stanowisko m.in. naczelnika ds. muzeów, a następnie dyrektora departamentów: Muzeów, potem Ochrony Dziedzictwa Narodowego, i przed emeryturą – radcy ministra. Był współautorem ustawy o muzeach z 1996 roku, ale także włączał się w reformę samorządową w Polsce. Był współorganizatorem archeologicznej służby konserwatorskiej i koordynatorem projektu „Archeologiczne Zdjęcie Polski”. Współtworzył Międzynarodową Radę Oświęcimską oraz przez wiele lat współpracował z prof. Władysławem Bartoszewskim. Kierowanie ministerialnymi departamentami, które zajmowały się sprawami muzeów w Polsce, przekładało się na jego aktywne uczestnictwo w różnych gremiach związanych z tą problematyką. Był członkiem m.in. Międzynarodowej Rady Muzeów ICOM, Rady Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie, honorowym członkiem Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym Powietrzu, przewodniczył pracom Rady Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu i Rady Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego w Warszawie. W l. 2000-2006 z ramienia Ministerstwa Kultury był członkiem Kolegium Redakcyjnego „Muzealnictwa”. Zawsze podkreślał znaczenie osobistych więzi z Kaszubami i Pomorzem. Czynnie uczestniczył w działalności Zrzeszenia Kaszubsko Pomorskiego. Osoby znające go podkreślały, że był człowiekiem niezmiernie pracowitym, rzetelnym, dociekliwym i kompetentnym, a przy tym bardzo cierpliwym i tolerancyjnym. Zmarł 13 października 2018 r. w Warszawie. Pochowany został na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Jacek Rulewski, Franciszek Cemka (1946-2018) [w:] Polski Słownik Biograficzny Konserwatorów Zabytków [internet: http://www.skz.pl/skz_files/skz_glossary/index.html; dostęp 07.06.2023 r.]

CZAMAŃSKI Leopold

CZAMAŃSKI Leopold

(1839 – 1879), przemysłowiec narodowości żydowskiej.

Ur. w Izbicy Kujawskiej. Synem Hersza i Estery z domu Lande. W połowie XIX wieku przyjechał do Włocławka i rozpoczął pracę jako buchalter, a następnie zajął się handlem zbożem. W latach 70. utworzył sklep z produktami kolonialnymi i został przyjęty do włocławskiego Zgromadzenia Kupieckiego.
W 1891 r. przejął fabrykę fajansu we Włocławku – Nowa Włocławska Fabryka Fajansu L. Czamański (później Leopold Czamański S-ka), która z czterech zakładów produkujący fajans. Zmarł we Włocławku.

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Rafalska A., Fajans włocławski w latach 1945–1991. O związkach sztuki, rzemiosła i przemysłu w PRL -u

CIECHURSKI Ignacy

CIECHURSKI Ignacy

(1869 – 1939), przemysłowiec.

Ur. we Włocławku. Pochodził z niezbyt zamożnej rodziny. Po ukończeniu szkoły rozpoczął pracę fabryce H. Neumana. Początkowo był praktykantem, czeladnikiem i majstrem w fabryce. Na początku XX wieku założył Fabrykę Manometrów i Termometrów Ignacego Ciechurskiego. Z małego rodzinnego zakładu, powstała jedna z największych i nowocześniejszych fabryk wyrabiających przyrządy pomiarowe. W latach 20. i 30. XX wieku fabryka była wielokrotnie nagradzana na wystawach w całej Polsce. Ignacy Ciechurski zmarł w 1939 r.

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Nikonowicz O., Ignacy Ciechurski, [w:] Zasłużeni dla Włocławka (XIII-XX wiek), Włocławek 1991.

CHOPIN Justyna

CHOPIN z d. Krzyżanowska Justyna

(1782 – 1861), ziemianka, matka Fryderyka Chopina.

Ur. w majątku Długie. Jej rodzice dzierżawili Długie, będący majątkiem Skarbków. Okres dzieciństwa prawdopodobnie mieszkała w Izbicy i Świętosławicach, a późniejsze lata spędziła w Żelaznej Woli i Warszawie jako osoba pracująca u Skarbków. W 1806 r. poślubia Mikołaja Chopina, który również pracował jako guwerner w majątku Skarbków. Posiadali czwórkę dzieci, w tym Fryderyka Chopina urodzonego 1809/1810 roku. Z powodu na brak źródeł niewiele posiadamy informacji na temat życia Justyny Chopin. Zmarła w 1861 r.

&nbsp
Współcześnie w regionie upamiętniony poprzez:

– pomnik we wsi Długie
– tablica pamiątkowa Tekli Justyny Chopinowej w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Izbicy Kujawskiej

&nbsp
Oprac. na podstawie:

https://chopin.nifc.pl/pl/chopin/osoba/6362_justyna-chopin

CASSIRER Max

CASSIRER Max

(1857 – 1927), przedsiębiorca.

Ur. w Świętochłowicach na Górnym Śląsku. Pochodził z rodziny żydowskiej. W 1880 r. ukończył Gimnazjum Humanistyczne w Katowicach, a następnie rozpoczął studia we Wrocławiu i Berlinie. W 1882 r. zajął się handlem drewna w Gdańsku, a w 1887 r. – w Berlinie.
Od 1898 r. wszedł w branżę przemysłu celulozowego i założył spółkę „Włocławska Fabryka Sulfit-Celulozy I. & M. Cassirer”, a od 1899 r. uruchomiono fabrykę. W 1920 r. Max Cassirer sprzedał za 5 milionów marek polskich całą fabrykę.

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Dziki T., Włocławska fabryka Sulfit-Celulozy I. & M. Cassirer w latach 1898–1920, „Studia Z Historii Społeczno-Gospodarczej” 2015, t. XV, s. 99-115.

CZYŻAK Józef Antoni

CZYŻAK Józef Antoni

(1897 – 1939), lekarz, położnik, ginekolog.

Ur. w Brzyskorzystewku w powiecie żnińskim. Uczeń gimnazjum w Bydgoszczy. W związku z działalnością filomacką przeniósł się po pewnym czasie do Wągrowca, gdzie wstąpił do Towarzystwa Tomasza Zana. Maturę zdał w 1916 r. po czym został wcielony do armii niemieckiej i walczył zarówno na froncie wschodnim i zachodnim. W 1918 r. wrócił w rodzinne strony i przejął po zmarłym ojcu dzierżawiony majątek w Zdziersku w powiecie szubińskim i wziął udział w Powstaniu Wielkopolskim. W 1919 r. rozpoczął w Poznaniu studia medyczne. Zaangażował się też w propagandę plebiscytową na Śląsku, a w 1920 r. wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Od 1921 r. kontynuował studia we Wrocławiu, został jednak wyrzucony z uczelni za działalność plebiscytową. Następnie trafił do Warszawy, by ostatecznie dyplom lekarski zdobyć w 1925 r. w Poznaniu. Po krótkiej pracy na uczelni, związał się z Kliniką Położniczo-Ginekologiczną. Dokształcał się w Wiedniu, Monachium i Pradze. W 1933 r. przeprowadził się do Torunia. Poza pracą w toruńskich szpitalach, prowadził też prywatną praktykę. Na ul. Legionów 15 utworzył z czasem własną klinikę. Był także autorem kilka prac naukowych i członkiem branżowych towarzystw. Aresztowany w październiku 1939 r., więziony w Forcie VII i finalnie rozstrzelany w lesie Barbarka pod Toruniem.

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Piotr Krzysztof Kuty, Czarliński Adam Leon Michał Schedlin, [w:] Toruński słownik biograficzny, pod red. K. Mikulskiego, t. 2, Toruń 2000, s. 60-62.

CZARLIŃSKI Adam Leon Michał

CZARLIŃSKI Adam Leon Michał Schedlin h. własnego

(1870 – 1956), ziemianin, działacz narodowy.

Ur. w Zakrzewku w powiecie toruńskim. Uczył się w gimnazjum w Toruniu, a od 1890 r. studiował rolnictwo i ekonomię w Berlinie. Od 1885 r. sekretarz zarządu Towarzystwa Rolniczego w Chełmży. W 1898 r. przejął rodzinny majątek w Zakrzewku. W tym samym roku zawarł związek małżeński z Marią Aubracht-Prądzyńską, czynnie angażującą się w późniejszych latach w działalność społeczną. Doczekali się pięciorga dzieci. W kolejnych latach Czarliński aktywnie działał w kółkach rolniczych, biorąc udział także przy ich zakładaniu. Był poza tym członkiem Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Powiatowego Komitetu Wyborczego w Toruniu i Towarzystwa Czytelni Ludowych, z ramienia którego od 1911 do 1919 r. był bibliotekarzem powiatowym w Toruniu. By zapobiec kolonizacji pruskiej w 1913 r. kupił majątek Owieczkowo niedaleko Wąbrzeźna. Zaangażował się też w walkę o przyłączenie Pomorza do Polski. W 1918 r. utworzył w Toruniu Straż Ludową i został prezesem Powiatowej Rady Ludowej. W jego dworze w Zakrzewku miał miejsce punkt przerzutowy ochotników do Armii Wielkopolskiej i Wojska Polskiego. W 1919 r. na krótko aresztowany przez Niemców. Od tego roku delegat polskiego rządu przy landracie pruskim w Toruniu. W okresie tym angażował się także w powołanie oddziału żandarmerii polskiej. W 1920 r. został komisarycznym starostą powiatu toruńskiego, a w rok później starostą tego powiatu, przystępując przede wszystkim do akcji organizacji i polonizacji urzędów. W trakcie wojny polsko-bolszewickiej dostarczał m.in. konie dla armii oraz sam zorganizował i opłacał oddział konny. W związku z zaangażowaniem w pracę urzędniczą, sprzedał w 1926 r. Owieczkowo. W tym samym roku przeniósł się do Grudziądza, gdzie do 1929 r. również był starostą powiatowym. W jego majątku w Zakrzewku gościł m.in. gen. Józef Haller. Czarliński działał również społecznie, także już po emeryturze m.in. w Pomorskiej Lidze Ochrony Powietrznej Państwa czy Towarzystwie Miłośników Sceny Narodowej, Pomorskim Towarzystwie Opieki nad Dziećmi, a także jako akcjonariusz cukrowni w Chełmży. Był też odznaczany, m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. W trakcie II wojny światowej kilkakrotnie aresztowany. W 1943 r. musiał wraz z rodziną opuścić majątek w Zakrzewie i osiadł w majątku Borek w powiecie toruńskim. Po wojnie na krótko wrócił do Zakrzewka, ale wywłaszczony przez władze państwowe resztą życia spędził w Chełmży, gdzie zmarł 30 IV 1956 r. Spoczął w grobowcu rodzinnym w Papowie Toruńskim.

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Piotr Krzysztof Kuty, Czarliński Adam Leon Michał Schedlin, [w:] Toruński słownik biograficzny, pod red. K. Mikulskiego, t. 2, Toruń 2000, s. 60-62.

CZAPLIŃSKI Bernard

CZAPLIŃSKI Bernard

(1908 – 1980), biskup chełmiński.

Ur. w Grabowie Lubawskim. Uczył się w Lubawie, następnie, aż do uzyskania matury w Chojnicach (1927). Studia filozoficzno-teologiczne w Seminarium Duchownym w Pelplinie. Wyświęcony w 1931 r. W l. 1932-34 wikariusz w parafii pw. św. Mikołaja w Grudziądzu. Jeszcze w 1934 r. związał się z parafią św. Janów w Toruniu. Tu prowadził działalność charytatywną, działał w chórze i innych organizacjach i stowarzyszeniach działających przy parafii. W czasie II wojny światowej więziony, m. in. w Stutthofie, Sachsenhausen-Oranienburgu i Dachau. Po wojnie na krótko wrócił do Torunia, ale jeszcze w 1945 r. został administratorem parafii w Chojnicach, przystępując m.in. do odbudowy fary. W 1947 r. wrócił do Torunia i został proboszczem i prepozytem w bazylice św. Janów. W 1948 r. został sufraganem chełmińskim, od 1952 r. był także prepozytem kapituły katedralnej. Uczestnik Soboru Watykańskiego. Od 1973 r. biskup chełmiński. W trakcie jego pontyfikatu powstało 33 parafie. Pisał liczne listy pasterskie i odezwy duszpasterskie. Zmarł 30 XII 1980 r. 3 I 1981 r. został pochowany w katedrze w Pelplinie.

&nbsp
Oprac. na podstawie:

Piotr Kurlenda, Czapliński Bernard, [w:] Toruński słownik biograficzny, pod red. Krzysztofa Mikulskiego , t. 1, Toruń 1998, s. 55-56.

Ta strona korzysta z ciasteczek. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.