Praca: nauka

KLEIN Jan

Data wpisu 31 października 2023

KLEIN Jan

(1885 – 1940), ksiądz katolicki, bibliotekarz, historyk, pierwszy dyrektor Muzeum Miejskiego w Bydgoszczy, komisaryczny burmistrz Solca Kujawskiego.

Urodził się dnia 21 września 1885 r. w Szwederowie (obecnie dzielnica Bydgoszczy). Był synem Jana i Praksedy z Trawińskich. Uczęszczał do szkoły wydziałowej w Bydgoszczy, jak i do tutejszego gimnazjum gdzie zdał maturę. W 1906 r. wstąpił do Seminarium Duchownego w Poznaniu, gdzie uzyskał święcenia prezbiteriatu dnia 30 stycznia 1910 r. Już w trakcie formacji świadczył posługę wikariusza w parafii w Kamieńcu i Strzelnie (luty-listopad 1909), a następnie został administratorem parafii w Chomiąży Szlacheckiej (1909-1913) i Krostkowie (1911-1917). Po zdaniu koniecznych egzaminów w roku 1917 objął probostwo w parafii w Solcu Kujawskim od października 1918 r. Dnia 19 stycznia 1920 r. w imieniu rządu polskiego przejmował w Solcu Kujawskim władzę z rąk Niemców i sprawował funkcję komisarycznego burmistrza tego miasta do 1 marca 1921 r. Następnie przeniósł się do Bydgoszczy, gdzie pracował w Bibliotece Miejskiej w charakterze kustosza. Funkcję tą sprawował od 1 kwietnia 1921 r. do 31 lipca 1923 r. Z początkiem lipca 1923 r. Rada Miejska powierzyła mu zadanie zorganizowania Muzeum Miejskiego w Bydgoszczy oraz wyznaczyła na jego pierwszego dyrektora. Uroczystego otwarcia muzeum dokonał 23 sierpnia 1923 r. Na stanowisku dyrektora wykazywał się dobrą organizacją pracy, co przyczyniło się do uporządkowaniem zbiorów oraz okrzepnięcia nowej instytucji. Poza tym udzielał się w pracy społecznej, pracując w polskich towarzystwach naukowych. Był autorem takich pozycji jak: „Bractwo Strzeleckie w Bydgoszczy”, „Dzieje Bydgoszczy. Szkic historyczny”, „Biblioteka Bernardyńska w Bydgoszczy” i wielu artykułów, zamieszczonych w Dzienniku Bydgoskim i Kurierze Poznańskim. Funkcję Dyrektora pełnił do 1925 r., po czym opuścił Bydgoszcz. Dnia 1 marca tr. objął parafię w Czeszewie koło Miłosławia, a 27 stycznia 1926 r. ostatecznie wystąpił z bydgoskiej administracji miejskiej. W 1928 władze kościelne powierzyły mu parafię Chomętowo koło Szubina, gdzie pracował do wybuchu II wojny światowej. Dnia 5 listopada 1939 r. został aresztowany przez Niemców. Był więziony w obozach w Szubinie, w Grupie koło Grudziądza i w Nowym Porcie w Gdańsku. W 1940 r. wywieziono go do obozu koncentracyjnego w Sztutowie, a stamtąd do Oranienburga-Sachsenhausen. W tym ostatnim został zamęczony na śmierć. Zmarł 27 maja 1940 r. Zgodnie z wolą jego siostry – Anny Klein, urnę z prochami złożono na Cmentarzu Bohaterów Bydgoszczy na Wzgórzu Wolności. Jego imieniem nazwano jedną z ulicy na osiedlu Przylesie w Fordonie.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek, Bydgoski Słownik Biograficzny, tom I, Bydgoszcz 1994, str. 64

TAJCHMAN Jan

Data wpisu 18 września 2023

TAJCHMAN Jan Juliusz

(1920 – 2020), architekt, konserwator zabytków, nauczyciel akademicki

Urodził się dnia 21 maja 1929 r. w Krośniewicach. Ojciec Tadeusz był kierownikiem szkoły powszechnej, a matka Maria (z d. Kluzińska) była nauczycielką. Naukę w szkole podstawowej rozpoczął w Służewie k/Torunia. Po wybuchu II wojny światowej kontynuował ją na tajnych kompletach w Częstochowie, gdzie spędził z rodziną czasy okupacji. Po wojnie osiedlił się w Toruniu, gdzie ukończył w 1946 r. Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika, a w 1949 r. Państwowe Liceum Budowlane. W latach 1945-1949 i 1957-1958 aktywnie działał w Związku Harcerstwa Polskiego. Po zdanej maturze podjął studia na Wydziale Architektury Szkoły Inżynierskiej w Poznaniu, które zakończył w roku 1953. Po studiach wrócił do Torunia, gdzie pracował jako nauczyciel w Technikum Budowlanym i jako projektant dla Biura Projektów Inwestycyjnych Skupu. W 1960 r. rozpoczął pracę w toruńskim oddziale PP PKZ, gdzie do 1974 r. pełnił funkcje kierownika Pracowni projektowej, a w latach 1974-1990 kierownika Zespołu Sprawdzającego. W 1962 r. został absolwentem kierunku konserwatorstwo na Wydziale Sztuk Pięknych UMK. Równolegle odbył kurs konserwatorski zorganizowany przez Centro Internazionale di Studi per la Conservazione ed il Restauro dei Beni Culturali w Rzymie, który zakończył w 1969 r. Tytuł doktora nauk technicznych otrzymał w 1974 r., a doktora habilitowanego w 1989 r. Działalność projektową i konserwatorską umiejętnie łączył z pracą dydaktyczno-naukową w Instytucie Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa UMK. Uzyskiwał tam kolejne awanse zawodowe, by ostatecznie uzyskać stanowisko profesora nadzwyczajnego, a w 1996 r. tytuł profesora zwyczajnego. Jego zainteresowania badawcze obejmowały złożoną problematykę historyczną i konserwatorską zabytków architektury. Swoje dociekania badawcze skupiał na zagadnieniach związanych z zabytkową stolarką architektoniczną i z historycznymi konstrukcjami więźb dachowych. Dużo uwagi poświęcał również kwestią teorii konserwacji zabytków architektonicznych Rezultaty swoich prac badawczych opublikował w kilku książkach oraz w ponad 100 artykułach. W pracy dydaktycznej nie ograniczał się wyłącznie do macierzystej uczelni. Wykładał także dla słuchaczy Wyższego Seminarium Duchownego w Toruniu, Wydziału Technologii Drewna SGGW w Warszawie oraz Wydziału Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy. Angażował się również w działania licznych organizacji, komisji i stowarzyszeń, m.in. Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków, Stowarzyszenia Architektów Polskich czy Kujawsko-Pomorskiej Wojewódzkiej Rady Ochrony Dóbr Kultury. Za swoje osiągnięcia na polu naukowym, artystycznym, konserwatorskim i pedagogicznym był wielokrotnie nagradzany, m.in. Nagrodą Ministra Edukacji Narodowej, I nagrodą Stowarzyszenia Konserwatora Zabytków, medalem Biskupa Toruńskiego – Zasłużony dla Diecezji Toruńskiej czy Honorowym medalem Thorunium od Prezydenta Miasta Torunia czy Krzyżem Oficerski Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 29 grudnia 2020 r. w Toruniu, gdzie spoczął na cmentarzu św. Jerzego przy ul. Gałczyńskiego.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Bożena Zimnowoda-Krajewska, Tajchman Jan Juliusz (1929-2020) [w:] Polski Słownik Biograficzny Konserwatorów, z. 6, red. I. Błaszczyk, J. Kondziela, R. Marcinek, Warszawa 2022, s. 105-108.
Janusz Krawczyk, Profesor Jan Juliusz Tajchman 1929-2020. In memoriam, „Rocznik Toruński”, t. 48, s. 281-287.

PAWLAK Marian

Data wpisu 18 września 2023

PAWLAK Marian Zdzisław

(1935 – 2016), historyk, badacz dziejów szkolnictwa Kujaw i Pomorza

Urodził się dnia 10 lipca 1935 r. w Nowinach w powiecie włocławskim. Był synem Konstantego i Anny z Raczkowskich. W roku 1942 rodzina Pawlaków przeprowadziła się do Kolonii Borzymie, gdzie mieszkali do 1944 r. W ostatnim roku okupacji mieszkali w jednym z czworaków w folwarku Borzymie, a do Nowin wrócili w styczniu 1945 r. – wówczas też Marian Pawlak rozpoczął naukę w Szkole Podstawowej w Nowinach. Po jej ukończeniu w 1950 r. podjął naukę w Liceum im. Ziemi Kujawskiej we Włocławku, gdzie w 1955 r. uzyskał świadectwo dojrzałości. W tym samym roku rozpoczął studia historyczne na UMK, które ukończył w 1960 uzyskując stopień magistra. Od 25 marca do 30 czerwca 1960 r. pracował jako bibliotekarz w Książnicy Miejskiej w Toruniu, a od 16 sierpnia 1960 r. do 31 sierpnia 1961 r. był zatrudniony na stanowisku nauczyciela w Zasadniczej Szkole Zawodowej w Lipnie, gdzie uczył m.in. Lecha Wałęsę. Od 1961 r. związał się z Instytutem Historii i Archiwistyki UMK w Toruniu, gdzie pracował do 1989 r. Równolegle rozpoczął studia doktoranckie, które zakończył obroną pracy doktorskiej w zakresie historii w 1969 r. W 1967 r. ożenił się z Różą Łukaszewicz, z którą miał syna Przemysława. Zainteresowania badawcze Mariana Pawlaka obejmowały głównie historię oświaty. Skupiał się przede wszystkim na studiach akademickich wychowanków gimnazjów z terenu Pomorza Nadwiślańskiego w okresie staropolskim. Problematyka ta stała się przedmiotem jego pracy pt. „Studia uniwersyteckie młodzieży z Prus Królewskich w XVI – XVIII wieku”, na podstawie której otrzymał stopień doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie historii w 1988 r. W kręgu jego zainteresowań znajdowała się również historia regionalna. Tytuł profesora zwyczajnego otrzymał w 1995 r. W latach 1989-2005 pracował w WSP w Bydgoszczy (obecnie UKW). W 1990 r. był jednym z twórców kierunku historycznego na późniejszym UKW. Po przejściu na emeryturę w 2005 r. podjął dodatkową pracę w Kujawsko-Pomorskiej Szkole Wyższej, gdzie był zatrudniony na stanowisku profesora zwyczajnego. W trakcie swojej wieloletniej kariery zawodowej pełnił wiele funkcji. Był m.in. przewodniczącym Rady Oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego na Wydziale Humanistycznym UMK (1975-1981), kierownikiem Podyplomowego Studium Historii (1984-1989) UMK, kierownikiem Zakładu Historii Nowożytnej WSP(1989-2005) oraz wieloletni dziekanem ds. studiów zaocznych i nauki Wydziału Humanistycznego tej uczelni. Pełnił także funkcję kierownika Zakładu Podstaw Edukacji Wydziału Pedagogicznego KPSW (2006-2011) oraz dziekana na tym wydziale (2011-2012). Był autorem ponad 200 publikacji, w tym dziewięciu książek autorskich. Poza pracą naukowo-dydaktyczną Marian Pawlak angażował się w działalność wielu towarzystw i organizacji, m.in. Włocławskiego Towarzystwa Naukowego, Polskiego Towarzystwa Historycznego, Stowarzyszenia Autorów Polskich, Polskiego Towarzystwa Badań nad Osiemnastym Wiekiem czy Klubu Inteligencji Katolickiej w Toruniu. Badacz był także wielokrotnie honorowany odznaczeniami, m.in. Krzyżem kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2000), Złotym Krzyżem Zasługi (1981) czy Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1997). Zmarł 26 grudnia 2016 r. w Bydgoszczy. Pochowany został na cmentarzu parafii św. Antoniego przy ul. Owsianej w Toruniu.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Michał Raczkowski, Włocławski Słownik Biograficzny, red. S. Kunikowski, t. VII, Włocławek 2018, s. 123-125.

ZAKRZEWSKI Zygmunt

Data wpisu 7 lipca 2023

ZAKRZEWSKI Zygmunt

(1867 – 1951), archeolog, chemik, numizmatyk, starosta, poseł na Sejm pruski, konserwator zabytków, profesor.

Urodził się dnia 28 marca 1867 r. w Golinie (pow. koniński) w rodzinie ziemiańskiej. Od najmłodszych lat wykazywał się dużym zainteresowaniem pradziejami, kolekcjonując m.in. monety z czasów piastowskich. Naukę w gimnazjum rozpoczął początkowo w Poznaniu, po czym przeniósł się do Wrocławia, gdzie zdał maturę w roku 1889. Już w czasach pobierania nauk podejmował próby rozkopania cmentarzysk pradziejowych wykonując przy tym dokładną dokumentacje opisową oraz publikował pierwsze artykułu archeologiczne w szwajcarskim czasopiśmie „Antiqua”. W 1889 r. zdał maturę i rozpoczął studia chemiczne w Dreźnie i Karlsruhe uzyskując w 1893 r. dyplom inżyniera. Rok później uzyskał tytuł doktora filozofii. W cztery lata później żeni się z Emilją Jażdżewską, a w r. 1904 osiada na Kujawach, w pow. strzelińskim, nabywając majątek ziemski Mirosławice. Pracuje w Kruszwicy jako chemik, a po kilku latach uzyskuje posadę dyrektora pakoskiej cukrowni. W 1914 r. wybrany zostaje
posłem do Sejmu pruskiego i czynność tę sprawuje przez cały czas okres I wojny światowej. Podczas powstania wielkopolskiego mianowany zostaje w 1919 r. starostą powiatu strzelińskiego i obejmuje zarazem funkcję komendanta Straży Ludowej tegoż powiatu. W październiku 1919 r. zostaje także powołany na stanowisko konserwatora zabytków przedhistorycznych na okręg wielkopolski i pomorski. Uzyskuje habilitacje dnia 21 kwietnia 1921 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim z zakresu numizmatyki, a dnia 5 grudnia 1929 r. uzyskuje za zasługi naukowe tytuł profesora. Od początku działalności konserwatorskiej konsekwentnie dążył do stworzenia bazy archiwalnej o istniejących stanowiskach archeologicznych oraz dążył do stworzenia jednolitej i spójnej sieci delegatur urzędu ochrony zabytków. Aktywnie działał na rzecz budowania świadomości potrzeby ochrony stanowisk archeologicznych. Rozległy obszar administracyjny okręgu wymuszał współpracę m.in. z Józefem Kostrzewskim w zakresie prowadzonych prac terenowych. Sam prowadził badania m.in. w Wielkopolsce, Pomorzu i Kujawach. Na tych ostatnich, gdzie przez wiele lat mieszkał, prowadził liczne badania wykopaliskowe, m.in. prace ratownicze na Ostrowie Rzępowskim w Kruszwicy (1922) połączone z odkryciem grodziska ludności kultury Łużyckiej i wczesnośredniowiecznego, osady ludności kultury Łużyckiej w Wójcinie w pow. strzelińskim (1927), megalitu ludności kultury amfor kulistych w Strzelcach w pow. mogileńskim (1928), czy wieloletnie badania na stanowisku wielkokulturowym w Modliborzycach w pow. inowrocławskim. Pozostawił po sobie ok. 80 publikacji; przebadał kilkaset stanowisk archeologicznych w Polsce. Piastował wiele innych zaszczytnych funkcji, w tym był prezesem Polskiego Towarzystwa Prahistorycznego. Wybuch II wojny światowej zastał go w Paryżu, gdzie przebywał na rocznych studiach. Okres wojny przeżył we Francji w Boulogne sur Mer. Do Polski powrócił dopiero w 1948, po pobycie we Włoszech iw Wielkiej Brytanii. Po wojnie pracował w Krakowie na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zmarł 11 marca 1951 r. w Krakowie. Swoją kolekcję numizmatyczną przekazał do Muzeum Narodowego w Krakowie, rodzinie zaś zostawił rękopis swojego pamiętnika.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Kaczmarek Hieronim, Zakrzewski Zygmunt (1867–1951), hasło [w:] Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, z. 2, red. H. Kondziela, H. Krzyżanowska, Poznań 2006, s. 298–299.
Reyman J., Zapis zbioru numizmatycznego [po prof. Z. Zakrzewskim], Biuletyn Krakowski, 1960, t. 2, s 97–103.
Stolpiak B., Zygmunt Zakrzewski. Chemik, archeolog, numizmatyk, profesor Uniwersytetu Poznańskiego 1867–1951, Strzelno 1982.
Wędzki A., Zakrzewski Zygmunt (1867–1951), hasło [w:] Wielkopolski Słownik Biograficzny, red. A. Gąsiorowski, J. Topolski, Warszawa–Poznań 1981, s. 859–860.

CHMIELECKI ks. Kazimierz

Data wpisu 7 lipca 2023

CHMIELECKI ks. Kazimierz

(1880 – 1929), duchowny, archeolog-samouk, członek Towarzystwa Naukowego w Toruniu.

Urodził się dnia 8 lutego 1880 r. w Brzuścach (pow. stargardzki). Był synem Jakuba i Joanny z Pohlamów. Ojciec Kazimierza był rolnikiem, rodzina matki również posiadała znaczną własność ziemską. Edukację zaczął od szkoły podstawowej, następnie uczęszczał do gimnazjów w Kościerzynie i Chojnicach, gdzie należał do kółka filomatów. Po zdaniu matury, w 1900 r. podjął studia teologiczne w Seminarium Diecezjalnym w Pelplinie, tam też zaangażował się w działalność kółka historycznego. Wówczas właśnie zrodziło się jego zainteresowanie archeologią. Podjął w tym czasie współprace z Towarzystwem Naukowym w Toruniu (TNT). Równolegle ze studiami teologicznymi prowadził pierwsze prace terenowe, efektem czego było odkrycie kilkunastu grobów skrzynkowych oraz pierwsze publikacje na łamach Rocznika TNT. Czasy kleryckie, to również okres zaangażowania w pracę muzealną. Najwięcej wysiłków włożył w uporządkowanie zbiorów archeologicznych, które od wyjazdu G. Ossowskiego w 1879 roku nie miały fachowej opieki. Święcenia kapłańskie przyjął w marcu 1904 roku, po czym został mianowany wikarym w Chełmnie. W listopadzie 1906 roku przeniósł się do Grzybna, a następnie w 1909 roku do Brodnicy. W tym roku wydał także publikacje opisującą zbiory archeologiczne TNT pt. „Człowiek przedhistoryczny w Prusiech Zachodnich oraz przewodnik po zbiorach Towarzystwa Naukowego w Toruniu”. Od 1908 r. pełnił funkcję kasjera TNT za schorowanego ks. Gołębiewskiego. Blisko współpracował z ks. S. Kujotem, co przyczyniło się do rozwoju Towarzystwa. W dniu 10 listopada 1910 r. został mianowany proboszczem w Wapczu
(obecnie Wabcz), gdzie pozostał do 1927 roku, gdy zrezygnował z probostwa. Na emeryturze pełnił obowiązki archiwariusza w kancelarii Kurii Biskupiej w Pelplinie. Pod koniec życia mieszkał w domu emerytów w Zamartem. Ks. K. Chmielecki przebadał wykopaliskowo ok. 25 stanowisk archeologicznych, w tym wiele cmentarzysk, wśród nich trzy cmentarzyska kultury pomorskiej w Żelewie, pow. wejherowski, gm. Luzino, z którego pochodzi piękny i cenny zbiór zabytków z urnami twarzowymi na czele. Włączył się w badania cmentarzyska średniowiecznego w Kałdusie, gm. Chełmno, z bogato wyposażonymi grobami. Zmarł na chorobę serca dnia 18 maja 1929 r.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Władysław Łęga, Ś.P. Ksiądz Kazimierz Chmielecki, Zapiski TNT, T.8, s. 145-151. Toruń 1929.

WAGA Tadeusz

Data wpisu 7 lipca 2023

WAGA Tadeusz

(1905 – 1934), polski archeolog, kierownik Działu Archeologii Muzeum Miejskiego w Toruniu.

Urodził on się w 1905 r. w Brzezince (pow. oświęcimski). Maturę zdawał w 1924 r. w gimnazjum bydgoskim. Podjął studia na Wydziale Prawa, a następnie na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Poznańskiego. Doktoryzował się w oparciu o dysertację „Kultura nadodrzańskiej ceramiki sznurowej w Wielkopolsce”, która została wydana w formie monografii w 1931 r. Prowadził dość liczne badania terenowe, w tym w regionie kujawsko- pomorskim. Wymienić należy m.in. badania na cmentarzyskach kultury łużyckiej w Łążynie i Czarnowie, cmentarzysku z okresu późnolateńskiego i wpływów rzymskich w Gostkowie i grobów skrzynkowych w Cisowej i Gdyni-Chyloni. Prowadził także badania powierzchniowe w powiecie bydgoskim wokół Koronowa, w powiecie toruńskim i lubawskim. Mimo młodego wieku brał udział w międzynarodowych zjazdach archeologicznych w Hiszpanii, a w 1930 r. w Rydze, na których wygłaszał referaty. W 1934 r. wydał pracę „Pomorze w czasach prehistorycznych”. W latach 1931-1934 pełnił funkcję pierwszego kierownika działu archeologicznego Muzeum Miejskiego w Toruniu. Oprócz monografii naukowych przygotował kilkadziesiąt artykułów popularnych z zakresu pradziejów Pomorza, etnografii Kaszub, historii Towarzystwa Naukowego w Toruniu, ogłaszanych w czasopismach regionalnych. Utonął 2 kwietnia 1934 r. w Wiśle pod Toruniem. Pochowany został na toruńskim cmentarzu garnizonowym

&nbsp
Opracowane na podstawie:

CHMARZYŃSKI Gwido

Data wpisu 7 lipca 2023

CHMARZYŃSKI Gwido

(1906 – 1973), historyk sztuki, konserwator zabytków, prof. Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu i Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, dyrektor Muzeum Wielkopolskiego.

Urodził się dnia 20 lipca 1906 r. w Nakle nad Notecią. jako syn Edmunda, urzędnika, i Pelagii z Dettlofów. Uczęszczał do miejscowej szkoły w latach 1913-21, następnie kontynuował naukę w Poznaniu, gdzie uczęszczał do Gimnazjum K. Marcinkowskiego. Tam zdał maturę w 1924 r. W latach 1924-25 realizował studia w zakresie historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie do roku 1928 na Uniwersytecie Poznańskim. Pracę zawodową rozpoczął w 1929 jako pomocnik konserwatora wojewódzkiego w Poznaniu na okręg pomorski z siedzibą w Toruniu i funkcję tę pełnił do 1931. Tu równocześnie w latach 1929-35 był kustoszem Muzeum Miejskiego. Okres ten zaowocował napisaniem monografii „Sztuka w Toruniu” (wyd. w 1934). W 1932 r. obronił pracę doktorską pt. „Sarkofag Bolesława Chrobrego w Poznaniu i problem średniowiecznej plastyki sarkofagowej”. Dnia 1 maja 1935 r. powołany został na stanowisko adiunkta w Katedrze Historii Sztuki Uniwersytetu Poznańskiego. W czasie II wojny światowej przebywał w Krakowie, zaangażował się w tajne nauczanie na Uniwersytecie Jagiellońskim (1943–1944), trafił do obozu w Płaszowie. W latach 1944–1945 pełnił funkcję przewodniczącego rady nadzorczej Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” w Krakowie. Po wojnie powrócił do Poznania na stanowisko adiunkta w Katedrze Historii Sztuki Uniwersytetu Poznańskiego, pełnił równocześnie od 15 kwietnia 1945 do 28 lutego 1948 funkcję dyrektora Muzeum Wielkopolskiego, następnie kustosza działu średniowiecznego tej placówki. Równocześnie był członkiem Komisji Rewindykacyjnej Dzieł Sztuki działającej na terenach byłej Rzeszy Niemieckiej i przyczynił się do powrotu na teren Wielkopolski i Poznania wielu zagrabionych przez okupanta zabytków ruchomych, w tym około 20 tys. eksponatów Muzeum Wielkopolskiego. Jako dyrektor Muzeum przyczynił się także do zabezpieczenia wielu zabytkowych dzieł sztuki z tzw. mienia podworskiego i poniemieckiego, głównie z pałaców na terenie Wielkopolski, przejmując je do zbiorów muzealnych. Efektem tej działalności było zwiezienie do Muzeum ok. 4300 obiektów. W latach 1945-55 wykładał w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu, gdzie w 1953 mianowany został zastępcą profesora, a w 1955 prof. nadzwyczajnym. Natomiast w od 1959 do 1965 był kierownikiem Katedry Historii Sztuki na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu i przez jedną kadencję pełnił funkcję dziekana Wydziału Sztuk Pięknych. W latach 1966-70 kierował Katedrą Historii Sztuki Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Przez wiele lat by także przewodniczącym Komisji Historii Sztuki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Jego zainteresowania naukowe koncentrował się wokół badań sztuki średniowiecznej, a szczególnie architektury. Działalność konserwatorska związana była z jego pracą w Toruniu i restauracją najcenniejszych zabytków w tym mieście. Zmarł 30 lipca 1973 w Kamieniu Pomorskim, ale został pochowany na Cmentarzu Junikowskim w Poznaniu.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Henryk Kondziela, Chmarzyński Gwido (1906-1973), [w:] Polski Słownik Biograficzny Konserwatorów Zabytków [internet: http://www.skz.pl/skz_files/skz_glossary/index.html; dostęp 07.06.2023 r.]

CEMKA Franciszek

Data wpisu 7 lipca 2023

CEMKA Franciszek

(1946 – 2018), polski archeolog, muzeolog.

Urodził się dnia 5 maja 1946 r. w Tucholi. Tam też w późniejszych latach pobierał nauki w szkole podstawowej i w Liceum Ogólnokształcącym. Podjął studia na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego, na kierunku archeologia. Tytuł magistra uzyskał w 1970 r. Po ukończeniu studiów podjął pracę na stanowisku asystenta w Muzeum Archeologicznym i Etnograficznym w Łodzi, nastepnie w Biurze Badań i Dokumentacji Zabytków. Blisko współpracował z Ryszardem Stanisławskim, wieloletnim dyrektorem Muzeum Sztuki w Łodzi. W 1974 podjął pracę w Urzędzie Wojewódzkim w Łodzi, nadzorując działalność muzeów w tym województwie. W tym samym roku przeniósł się do Warszawy, gdzie podjął pracę w Zarządzie Muzeów i Ochrony Zabytków (kierowanym przez dyrektora dr. Bohdana Rymaszewskiego) w Ministerstwie Kultury i Sztuki. W ministerstwie tym, które zmieniało nazwy, pracował do przejścia na emeryturę. Zajmował się nadzorowaniem działalności muzeów w całym kraju, w szczególności tzw. muzeów centralnych – bezpośrednio podporządkowanych Ministrowi Kultury. Zajmował stanowisko m.in. naczelnika ds. muzeów, a następnie dyrektora departamentów: Muzeów, potem Ochrony Dziedzictwa Narodowego, i przed emeryturą – radcy ministra. Był współautorem ustawy o muzeach z 1996 roku, ale także włączał się w reformę samorządową w Polsce. Był współorganizatorem archeologicznej służby konserwatorskiej i koordynatorem projektu „Archeologiczne Zdjęcie Polski”. Współtworzył Międzynarodową Radę Oświęcimską oraz przez wiele lat współpracował z prof. Władysławem Bartoszewskim. Kierowanie ministerialnymi departamentami, które zajmowały się sprawami muzeów w Polsce, przekładało się na jego aktywne uczestnictwo w różnych gremiach związanych z tą problematyką. Był członkiem m.in. Międzynarodowej Rady Muzeów ICOM, Rady Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie, honorowym członkiem Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym Powietrzu, przewodniczył pracom Rady Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu i Rady Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego w Warszawie. W l. 2000-2006 z ramienia Ministerstwa Kultury był członkiem Kolegium Redakcyjnego „Muzealnictwa”. Zawsze podkreślał znaczenie osobistych więzi z Kaszubami i Pomorzem. Czynnie uczestniczył w działalności Zrzeszenia Kaszubsko Pomorskiego. Osoby znające go podkreślały, że był człowiekiem niezmiernie pracowitym, rzetelnym, dociekliwym i kompetentnym, a przy tym bardzo cierpliwym i tolerancyjnym. Zmarł 13 października 2018 r. w Warszawie. Pochowany został na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Jacek Rulewski, Franciszek Cemka (1946-2018) [w:] Polski Słownik Biograficzny Konserwatorów Zabytków [internet: http://www.skz.pl/skz_files/skz_glossary/index.html; dostęp 07.06.2023 r.]

BISKUP Krzysztof

Data wpisu 7 lipca 2023

BISKUP Krzysztof

(1952 – 2000), chemik, wykładowca Politechniki Gdańskiej, badacz i popularyzator fortyfikacji nowożytnych.

Urodził się dnia 16 grudnia 1952 r. w Toruniu. Był najstarszym z trójki dzieci toruńskich historyków, Mariana (mediewisty) i Ireny z d. Janosz, (historyczki, archiwistki). Szkołę podstawową oraz liceum ogólnokształcące ukończył w Toruniu, gdzie uzyskała maturę w 1971 r. Zainteresowanie i znaczną wiedzę o fortyfikacjach nowożytnych ujawnił już w liceum. Stał się liderem grupy uczniów o podobnych zainteresowaniach, z którymi założył nieformalny Toruński Klub Fortołazów (1969-72). Podjęła ona m.in. współpracę z miejskim konserwatorem zabytków w Toruniu, stając się społecznym opiekunem zabytków toruńskich fortów. W tym okresie miał za sobą współpracę z Eugeniuszem Gąsiorowskim przy pierwszym konserwatorskim rozpoznaniu twierdzy Toruń, i pierwszą publikację na łamach czasopisma „Mówią Wieki”. Następnie rozpoczął studia na Wydziale Chemii na Politechnice Gdańskiej, gdzie uzyskał dyplom inżyniera chemii w roku 1976. W następnych latach odbył studia uzupełniające, takie jak: kurs chemii materiałów budowlanych (w latach 1976-77), historia architektury, konserwacja zabytków i techniki budownictwa (w latach 1976-78). Równolegle pracował na Politechnice Gdańskiej w Katedrze Historii i Teorii Architektury Wydziału Architektury od 1976 na stanowisku pracownika inżynieryjno-technicznego, od 1982 asystenta, a od 1986 adiunkta. Szczególnym obiektem jego zainteresowań badawczych była problematyka konserwatorska budowli obronnych. Brał udział w wizjach lokalnych fortów oraz podejmował się inwentaryzacji obiektów fortecznych. Przeprowadzone obserwacje sprawiły, że aktywnie zabierał głos w kwestii oceny podejście do zabytków fortyfikacji w Polsce w 2. poł. XX w.. Formułował wytyczne konserwatorskie do fortyfikacji Torunia, Kostrzyna, Grudziądza, Gdańska, Świdnicy. Miał znaczący udział w przygotowaniu rewitalizacji Fortu Grodzisko i przeprowadzonej rewaloryzacji Fortu Biskupiej Górki w Gdańsku. W Srebrnej Górze zajmował się edukacją harcerskich przewodników w zakresie fortyfikacji oraz współpracował z harcerzami ze szkół górniczych z Katowic w Forcie Ostróg tworząc Harcerski Korpus Srebrnogórski. Angażował się w liczne inicjatywy społeczne i naukowe, za co był często nagradzany. Był członkiem, m. in. Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Towarzystwa Przyjaciół Fortyfikacji, Stowarzyszenia Konerwatorów Zabytków, Deutsche Gesellschaft für Festungsforschung, European Cathedrals Association (członkostwo honorowe). W 1997 został powołany przez Generalnego Konserwatora Zabytków do udziału w radzie krajowego programu „Ochrona i konserwacja architektury obronnej” oraz na rzeczoznawcę ministra kultury i sztuki w tej dziedzinie. Jego dorobek badawczy tworzy 65 publikacji i 44 prace niepublikowane. Zmarł 9 XI 2000 w Gdańsku, pochowany na tamtejszym cmentarzu Łostowickim.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Lech Narębski, Biskup Krzysztof (1952-2000), [w:] Polski Słownik Biograficzny Konserwatorów Zabytków [internet: http://www.skz.pl/skz_files/skz_glossary/index.html; dostęp 07.06.2023 r.]

ZIELONKA Bonifacy

Data wpisu 28 grudnia 2022

ZIELONKA Bonifacy

(1899 – 1975), polski archeolog, nauczyciel, kustosz Działu Archeologii Muzeum Okręgowego w Toruniu, ale także etnograf i Wojewódzki Konserwator Zabytków w województwie bydgoskim.

Urodził się dnia 13 maja 1899 r. we wsi Wacowice nieopodal Drohobycza na terenie współczesnej Ukrainy. Pochodził z wielodzietnej, ubogiej, ale muzykalnej rodziny chłopskiej. Naukę rozpoczął w C.K. Gimnazyum im. Franciszka Józefa w Drohobyczu. Po ukończeniu czwartej klasy naukę przerwał z powodów finansowych i kontynuował ją już w okresie międzywojennym, kiedy zdał maturę (w 1924 r.). W 1934 r. złożył
egzamin nauczycielski i tym samym zdobył kwalifikacje zawodowe. W czasie nauki poznał swoją przyszłą żonę – Weronikę Szczepankiewiczównę z Połajewa na Kujawach. Od młodości interesował się przede wszystkim nauczaniem, folklorem i archeologią. Za namową żony przeniósł się w 1927 r. na Kujawy, gdzie rozpoczął intensywne prace badawcze nad lokalnym folklorem, ale także podjął pracę w wiejskiej szkole w roli nauczyciela. Mimo podjętej pracy znajdował czas na zapisywanie melodii weselnych i dożynkowych z regionu. Skontaktował się także z warszawskim Centralnym Archiwum Fonograficznym powstającym przy Bibliotece Narodowej, od którego otrzymał fonograf, który umożliwił nagrywanie pieśni ludowych. Działał na Kujawach, głównie w Nieszawie i okolicach. Od 1927 r. nową wielką pasją B. Zielonki stała się archeologia. W 1934 r. zetknął się on z doktorem Konradem Jażdżewskim oraz nieco później z Romanem Jakimowiczem. Dzięki tej znajomości ukierunkował swoje zainteresowania. Z ramienia Muzeum Archeologicznego w Warszawie do 1939 r. sprawował opiekę konserwatorską na terenie kilku kujawskich powiatów. Po zakończeniu II wojny światowej zamieszkał w podtoruńskiej Brzozie i rozpoczął studia w dziedzinie archeologii i etnografii na nowo utworzonym Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika. W 1950 roku otrzymał stopień magistra filozofii w zakresie prehistorii i został asystentem w Zakładzie Prehistorii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, natomiast po śmierci prof. R. Jakimowicza otrzymywał wykłady zlecone. Równolegle powierzono mu obowiązki kustosza Działu Archeologii toruńskiego Muzeum, w którym pracował w latach 1950-1957. Zielonka prowadził oraz uczestniczył w wielu badaniach wykopaliskowych i powierzchniowych, a do najważniejszych stanowisk archeologicznych badanych przez tego badacza na Kujawach należą m.in.: Lachmirowice, Bodzanowo, Adolfin, Siniarzewo oraz stanowiska zlokalizowane na ziemi chełmińskiej i dobrzyńskiej: Gostkowo, Grębocin, Mała Kępa, Czarnowo. Badania terenowe prowadzone przez B. Zielonkę publikowane były w czasopismach o zasięgu krajowym i regionalnym, jak „Wiadomości Archeologiczne”, „Przegląd Archeologiczny”, „Z Otchłani Wieków” czy „Roczniki Muzeum w Toruniu”. Wśród najważniejszych jego prac znajduje się zarys polskich badań archeologicznych na ziemiach województwa bydgoskiego, monografia cmentarzyska z okresu wpływów rzymskich w Lachmirowicach oraz synteza osadnicza dla rejonu jez. Gopło w okresach późnolateńskim i rzymskim, która stanowiła podstawę uzyskania przez B. Zielonkę doktoratu nauk humanistycznych w 1967 r. na Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Działał również intensywnie w zakresie uporządkowania, weryfikacji i inwentaryzacji zabytków archeologicznych, poprzez porządkowanie zbiorów oraz wykonywanie kart dokumentacyjnych dla poszczególnych obiektów. W latach 1957–1961 pełnił funkcję Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Archeologicznych na terenie byłego województwa bydgoskiego. Był również członkiem toruńskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Archeologicznego, w którym przez 15 lat pełnił funkcję prezesa, ale także stał się współzałożycielem Oddziałów tegoż Towarzystwa w Bydgoszczy, Włocławku i Chełmnie. Swoją wielostronną działalność badawczą prowadził do śmierci, która nastąpiła w dniu 12 marca 1975 r. Został pochowany na cmentarzu w Aleksandrowie Kujawskim.

&nbsp
Opracowane na podstawie:

Jacek Woźny, Szkic do portretu zbiorowego archeologów z regionu kujawsko-pomorskiego, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego” t. 20, red. Z. Biegański i Wł. Jastrzębski, Bydgoszcz 2007, s. 11-28.
Januariusz Janikowski, Wspomnienie o Bonifacym Zielonce, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna, nr 23, Łódź 1976, s. 369–374.
Agnieszka Kostrzewa, Bonifacy Zielonka (1899–1975). Nauczyciel, archeolog, folklorysta, [w:] Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, red. K. Ceklarz, A. Spiss, J. Święch, tom V, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Oddział w Krakowie, Kraków 2019, s. 245–249.

Dane kontaktowe

Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa w Toruniu

Ta strona korzysta z ciasteczek. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.